Retrofocus: Neil Armstrong en zijn Hasselblad

Op 16 juli 1969 vertrok een Saturnus-raket met Neil Armstrong, Buzz Aldrin, Michael Collins en een drietal Hasselblad-camera's richting maan. Op 21 juli stapte Armstrong als eerste uit de Eagle en zette voet op het maanoppervlak. Ruim 600 miljoen mensen keken  in spanning toe hoe de twee mannen (Collins bleef achter in de module waarmee ze zouden terugkeren op aarde) het maanlandschap bewandelden. De Apollo-11-misie was geslaagd!

Gewiste tapes

Die live-uitzending had nogal wat voeten in de aarde, want de opnamen die de Eagle-maanlander naar aarde zond waren niet compatibel met commercieële televisie. De beelden werden afgespeeld op een speciale monitor die vervolgens weer werd gefilmd door een tv-camera. Dat verklaard de vrij matige kwaliteit van de opnames. Frappant detail: de originele tapes van de landing zijn per ongeluk door de NASA gewist. Ze belandden in een verzameling van 200.000 tapes die gewist werden voor hergebruik. Gelukkig bleek CBS nog goede kopieën te hebben.

Drie Hasselblad's

Zo'n belangrijk moment moet natuurlijk ook op foto worden vastgelegd en dat doe je natuurlijk niet met een Kodak Brownie. NASA werkte al enige jaren samen met Hasselblad, dus het lag voor de hand dat tijdens de Apollo-11-misie ook Zweedse camera's gebruikt zouden worden. Drie aangepaste Hasselblad's 500EL's werden de ruimte ingeschoten.

Hasselblad Electric Camera (HEC)

De 500EL was feitelijk een 500C met een motordrive. Tegenwoordig zijn deze camera's een stuk minder geliefd dan hun volledig mechanische broertjes, maar voor de NASA waren de elektronische Hasselblads ideaal. De aangepaste magazijnen bevatte genoeg film voor 160 kleurenfoto's of 200 zwart-witfoto's. Rolletjes wisselen hoefde niet, er gingen meerdere geladen magazijnen mee.

De Hasselblad Electric Camera, met 80mm Planar en een magazijn voor 200 foto's. Foto: Hasselblad

Twee van de drie camera's die meegingen op reis waren gelijk aan de camera's gebruikt tijdens eerdere missies. Zo hadden de toestellen geen spiegel, geen tweede sluiter en was de kunstleren bekleding vervangen door zwarte aluminium platen. De toestellen kregen de naam Hasselblad Electric Camera, afgekort tot HEC. Beide camera's werden uitgerust met een 80mm f/2.8 Planar, het standaardobjectief voor een Hasselblad. Ook ging er nog een 250mm f/5.6 teleobjectief mee.

Hasselblad Electric Data Camera (HEDC)

De derde en meest belangrijke camera was de HEDC, de Hasselblad Electric Data Camera. Het meest opvallende verschil met de HEC was het gebruik van zilverkleurige verf in plaats van zwarte. Dat beschermde de camera beter tegen straling van de zon en hield de interne temperatuur van de camera meer stabiel. Daarnaast had de camera geen 80mm Planar maar een 60mm f/5.6 Biogon-objectief. Deze was speciaal voor de NASA ontworpen maar zou later ook voor consumenten beschikbaar worden.

Behalve een speciale zilverkleurige coating verschilde de HEDC op meer punten van de HEC. Op de foto ook het voor de NASA ontwikkelde 60mm-objectief met polarisatiefilter. Foto: Hasselblad

Reseau-plaat

Een ander verschil was de zogenaamde 'reseau plate', een glasplaat die vlak voor het filmoppervlak gemonteerd werdt en verantwoordelijk is voor de kenmerkende kruisjes op de maanfoto's. In totaal zijn er 25 kruisjes, waarvan de armpjes precies één millimeter groot zijn en 0,02mm dik (alleen het middelste kruisje is iets groter). Tussen de middelpunten van elk kruisje zit exact 10mm. Doordat de plaatsing van de kruisjes tot op 0,002 millimeter exact is, kunnen ze gebruikt worden om distorsie door de lens of door het ontwikkelen van de film te corrigeren. Dat maakt het weer mogelijk om vrij exact metingen uit te voeren op gefotografeerde objecten.

Een Hasselblad met reseau-plaat. Foto: Phill Parker / NASA

Statische elektriciteit

Het laatste verschil tussen de HEDC en de twee HEC's is een aanpassing die er voor zorgt dat statische elektriciteit zich niet 'ophoopt' in het toestel. Tijdens het inladen van de film ontstaat er een statische elektriciteit die op aarde wordt weggeleid door de stalen rollers en door de vochtigheid van de lucht.

De glazen reseau-plaat in de HEDC kan, samen met het gebrek aan luchtvochtigheid op de maan, er voor zorgen dat de elektrische spanning zo hoog wordt dat er vonken ontstaan. Dat levert ongewenst licht op die de film kan aantasten, daarnaast zijn vonken in een met zuurstof gevulde ruimtevaartuig zeer gevaarlijk. Een speciale geleidende laag op de zijkant van de reseau-plaat zorgt er voor dat de elektrische lading wordt afgevoerd naar de metalen delen op de buitenzijde van het toestel.

Geen zoeker

Een optische zoeker ontbrak dus op de HEDC, hoe composeerde Armstrong dan zijn foto's? Op een foto zien we hem tijdens een training met een soort statief op zijn buik waar de HEDC op gemonteerd is. Zo kon hij ongeveer richten. Verder zijn enkele Hasselblad's voor de NASA uitgerust met een sportzoeker, niet veel meer dan een kadertje van een stukje ijzerdraad. Het lijkt echter niet waarschijnlijk dat Neil Armstrong die luxe had tijdens zijn maanavontuur.

Neil Armstrong met een Hasselblad op zijn buik tijdens een training. Er zijn maar weinig foto's van Armstrong op de maan omdat hijzelf verreweg de meeste foto's gemaakt heeft. Foto: NASA

Wereldberoemde foto is gemanipuleerd

Het ontbreken van een zoeker verklaart ook dat niet alle foto even netjes zijn gekaderd. Zo is er de wereldberoemde foto die Armstrong maakte van collega Buzz Aldrin. Een prachtig shot, met de Eagle-maanlander gereflecteerd in het vizier van Aldrin, maar wel scheef en erg krap gekaderd. Reden voor NASA om de foto te manipuleren en er wat 'lucht' aan te plakken voordat ze deze aan het publiek toonden. Gelukkig is het originele exemplaar nu in hoge resolutie te downloaden van de NASA-website, net als veel van de andere foto's gemaakt tijdens de Apollo-11-missie. Zie ook de gallery onderaan deze pagina, waar je ze beeldvullend kunt bekijken.

Links de foto zoals hij door de NASA in eerste in stantie naar buiten werd gebracht, als inzet de originele foto. Foto's: NASA

Enkeltje maan voor Hasselblad's

In totaal zijn er twaalf HEDC-camera's gebruikt op het maanoppervlak, tijdens verschillende missies. Mocht je als cameraverzamelaar zo'n uniek stuk aan je collectie willen toevoegen, dan zul je zelf ook in je raket moeten stappen. Alle camera's bleven namelijk achter op de maan, enkel de magazijnen werden mee terug genomen.

Een viertal testcamera's, verder gelijk aan de HEDC die wel naar de maan gingen, werden tussen 2005 en 2011 voor bedragen tussen de 24.337 en de 46.761 dollar verkocht. De échte maancamera's zullen, mochten ze ooit terugkeren, vast nog veel meer opbrengen. Wie gaat ze halen? Overigens staat op de site van Hasselblad een handleiding voor astronauten. Die hoef je dus niet meer te zoeken.

Fotoserie Apollo-11

Je kunt de meeste foto's van de Apollo-11 misie op de website van NASA bekijken. Om het je makkelijk te maken, hebben we de mooiste exemplaren in een gallery verzameld. Via het menu kun je ze beeldvullend bekijken of in volledige resolutie downloaden. In vrijwel alle gevallen is Neil Armstrong de fotograaf, slechts op de laatste foto is Armstrong zelf te zien. Hij gaf zijn camera even aan Aldrin.

Neil Armstrong

Astronaut Neil Armstrong overleed op 25 augustus 2012 op 82-jarige leeftijd aan de gevolgen van complicaties van een hartoperatie. Behalve astronaut was hij ook testpiloot. Hij haalde zijn vliegbrevet zelfs eerder dan zijn rijbewijs. Hij laat een vrouw, vier kinderen en tien kleinkinderen achter.