De evolutie van de selfie in beeld gebracht
Je telefoon staat er waarschijnlijk vol mee. Even een kiekje maken als aandenken of om naar je ouders, vrienden, of wederhelft te sturen. Een foto van jezelf, misschien met wat anderen, die zegt: 'Kijk hoe gezellig het hier is!' Vorige week kregen wij het boek De Snelfotograaf in handen, en dat bracht ons op een idee; hoe is de selfie eigenlijk ontstaan en geworden wat het nu is?
Lang voordat het woord ‘selfie’ zijn intrede deed in de digitale vocabulaire, was het zelfportret al een fascinerend genre binnen de beeldende kunst. Voor zover we weten, begon dit bij Jan van Eyck, met zijn schilderij 'Portret van een man met rode tulband.' Schilders gebruikten hun eigen gezicht als oefenobject, maar ook als expressiemiddel, als een spiegel van de ziel.
In de fotografie markeert Robert Cornelius’ zelfportret uit 1839 een historisch keerpunt. De foto, te zien bovenaan dit artikel, staat bekend als de eerste 'selfie.' Vanaf dat moment groeide het zelfportret in de fotografie uit tot een experimentele speeltuin voor techniek en identiteit.
Met behulp van spiegels, statieven en lange sluitertijden legden fotografen zichzelf vast, waardoor het zelfportret een broedplaats voor technologische vindingrijkheid werd. De selfie avant la lettre was geboren: minder vluchtig dan vandaag - Robert Cornelius moest 15 minuten stil zitten -, maar minstens zo geladen met betekenis.
De analoge jaren: spiegelreflex en creatieve autonomie
In de twintigste eeuw bood de opkomst van de spiegelreflexcamera en zelfontspanners nieuwe mogelijkheden voor het zelfportret. Fotografen kregen steeds meer controle over compositie, scherpstelling en belichting, waardoor de artistieke vrijheid ook kon groeien. De donkere kamer werd een laboratorium van zelfverbeelding: een plek waar makers speelden met poses, schaduwen en symboliek.
Het zelfportret werd intiem, soms introspectief, dan weer confronterend of conceptueel. Fotografie was handwerk, en elke opname vroeg voorbereiding en reflectie. Dit gaf selfies uit het analoge tijdperk een zekere gravitas die haaks staat op de spontane snapshots van nu. En toch ligt daar, zoals hierboven te zien is, de oorsprong van wat we vandaag de selfie noemen.
Digitale revolutie: het tijdperk van de frontcamera
Met de komst van digitale camera’s veranderde alles. Compactcamera’s met draaibaar LCD-scherm maakten het plots mogelijk om jezelf eenvoudig te framen. De echte omslag kwam echter met de smartphone en zijn frontcamera: een technologische sprong die de selfie universeel en onmiddellijk maakte.
De introductie van sociale netwerken als Instagram gaf de selfie een podium én een publiek. Selfies werden een vorm van sociale valuta: een manier om aanwezigheid, emoties en esthetiek te delen. Filters en apps boden nieuwe, makkelijkere lagen van bewerking, maar ook van zelfexpressie. De selfie werd de norm waar iedereen aan mee kon doen, maar verloor hierdoor soms aan diepgang.
Selfie als kunstvorm: van snapshots tot zelfexpressie
Toch heeft de selfie ook artistiek terrein gewonnen. Fotografen als Cindy Sherman en Zanele Muholi zetten het zelfportret in als krachtig middel om identiteit, gender en sociale normen te bevragen. Zij en vele anderen laten zien wat er mogelijk is met het zelfportret en dat het meer dan een snel fotootje kan zijn.
De grens tussen selfie en zelfportret vervaagde. Waar de selfie vaak associaties oproept met ijdelheid of vluchtigheid, benutten kunstenaars juist de directe vorm om persoonlijke of politieke verhalen te vertellen. De mise-en-scène, het lichtgebruik en zelfs de blik in de camera kregen een hernieuwde lading.
Wat de selfie ons leert over fotografie vandaag
De selfie toont hoezeer fotografie verschoven is van registratie naar narratief. Elk zelfportret, zowel spontaan als gepland genomen, vertelt een verhaal over wie we zijn, wat we willen uitstralen en hoe we onszelf zien. In een tijd waarin identiteit fluïde is en visuele communicatie centraal staat, is de selfie een krachtig, zij het soms onderschat, fotografisch genre.
Tegelijk daagt de selfie ons uit om opnieuw na te denken over techniek, authenticiteit en de relatie tussen fotograaf en onderwerp. Want in de selfie zijn die allemaal één geworden. En misschien is dat wel de meest betekenisvolle transformatie van allemaal.
Lees meer
