Fonkelende fotografie

Tekst: Marijn Ruhaak | Beeld Nando Harmsen

Nachtfotografie komt in vele soorten. Het is de verzamelnaam voor alle vormen van fotografie die je in de nachtelijke uren maakt. De gemeenschappelijke deler: je hebt te maken met weinig licht. Nando houdt zich vooral bezig met sterren en hemellichamen. ‘Als kind was ik al gefascineerd door de astronomie’, vertelt hij. ‘Ik maakte met mijn analoge camera foto’s door mijn telescoop. Maar dat lukt alleen als je écht goede spullen hebt. De komst van de digitale fotografie heeft nachtfotografie een stuk makkelijker gemaakt.’

Wat heb je nodig?

Voor de meeste foto’s heb je niet al te veel apparatuur nodig. ‘Het belangrijkste is dat je een lichtgevoelige lens hebt’, zegt Nando. Zelf heeft hij een hele hoop objectieven in de kast liggen. Welke hij het meeste gebruikt? ‘Een ultragroothoek, een standaard zoomlens en een telelens. Ze zijn allemaal lichtgevoelig. Dat is belangrijk, want je hebt ’s nachts weinig licht. Een te lange sluitertijd kan je voor sterrenfotografie niet gebruiken, want je moet rekening houden met de rotatie van de aarde. Daarom heb je een kortere sluitertijd nodig om te zorgen dat de sterren geen streepjes worden.’ Tenzij je natuurlijk sterrensporen fotografeert. Daarover straks meer.

‘Je hebt een kortere sluitertijd nodig om te zorgen dat de sterren geen streepjes worden.’

Komeet C/2020 F3 (NEOWISE)

Canon EOS 5D mark IV met EF70-200mm f/2,8L III op 70mm

ISO 3200 - f/2,8 - 20x 4 seconden met aparte belichting voor de autosporen

Locatie

Niet onbelangrijk: je hebt een goede locatie nodig om de sterren mooi in beeld te brengen. Dat is in Nederland makkelijker gezegd dan gedaan. De vele steden zorgen voor veel lichtvervuiling. Hoe dichter je bij een stad bent, hoe minder sterren je ziet. ‘Om echt mooie foto’s te maken, reis ik meestal af naar de noordelijke provincies’, zegt Nando die zelf in Brabant woont. ‘In Drenthe, Groningen en Friesland kun je nog goed fotograferen.’ Natuurlijk zijn er ook in deze provincies genoeg steden die de lucht verlichten. ‘Vooral aan de horizon zie je de lichtkoepels van de steden. Het lastige is dat de Melkweg bij ons vooral aan de horizon zichtbaar is. Je moet dus heel goed opletten zodat je zo min mogelijk last hebt van de lichtkoepels.’

Compositie

Een goede sterrenfoto valt of staat bij een perfecte compositie. Nando’s tip: ‘Zorg voor een spannende voorgrond. Breng bijvoorbeeld een menselijk element in beeld. Een weg, een hekje of een boerderij. Zo’n toevoeging geeft inhoud aan je foto. Als je alleen maar een nachtelijke sterrenhemel fotografeert, wordt het al snel heel saai. Het is veel mooier als je het landschap mee kunt nemen in je foto.’ Iets anders waar je op kunt letten zijn de lijnen in je foto. ‘Een landschap heeft vaak een interessant lijnenspel. Zeker als je ook een weggetje fotografeert. In combinatie met het lijnenspel van de sterren kan dit een mooi contrast opleveren.’

‘Als je alleen een nachtelijke sterrenhemel fotografeert, wordt het al snel heel saai’

Maanopkomst boven Heeswijk

Canon EOS 5D mark IV met EF70-200mm f/2,8L II op 200mm

ISO 1600 - f/5,6 - belichtingstrapje van 1/125 sec tot 30 seconden

Fietsbrug bij nacht

Canon EOS R5 met RF 15-35mm f/2,8L  op 16mm

ISO1600 - f/5,6 - belichtingstrapje voorgrond, 207x 15 seconden voor de sterren

Maanfotografie

Waar sterren soms nauwelijks zichtbaar zijn, is de maan bijna altijd wel te zien. De maan in de nachtelijke hemel fotograferen, is heel eenvoudig. Kies het langste brandpunt dat je hebt en zet de belichting voor volle maan op 1/200 seconde met ISO 200 en diafragma f/8. Je kunt de maan dan eenvoudig uit de hand fotograferen. Scherpstellen is ook geen probleem. Werk je vanaf statief, hou dan rekening met de beweging van de maan, zeker met een brandpunt van 300mm of meer. Voor je het weet schuift de maan je beeld uit. Je kunt de maan in het pikkedonker fotograferen, maar leuker is om dat rond zonsopkomst en -ondergang te doen, vindt Nando. ‘Dan kun je haar als onderdeel van een landschap fotograferen en krijg je veel meer verhaal in je foto. Je hebt dan vaak ook voldoende aan een brandpunt dat tussen de 70 en 200mm ligt.’

Sterrensporen

Nando fotografeert het liefste sterrensporen. Dit zijn de lichtbanen die sterren op de foto vormen wanneer je heel lange sluitertijden gebruikt. Het zijn overigens niet de sterren zelf die bewegen. Het effect ontstaat doordat de aarde draait. Het voordeel van deze fotografievorm is dat je minder last hebt van lichtvervuiling. ‘Je maakt de sterrensporen door lang te belichten, maar dat heeft een grens. Te lang belichten leidt tot een overbelichte foto. Om dat te voorkomen, maak je gedurende een periode van minimaal één uur heel veel kortere opnames van elk zo’n 10 a 20 seconden. Meestal gebruik ik een ISO van 1600 en een diafragma van rond de f/2,8 of f/4. De losse beelden kun je achteraf met gratis programma’s makkelijk samenvoegen.’ Groot voordeel: je kunt zo zelfs midden in een stad sterrensporen fotograferen. Nando deed dat in Eindhoven: ‘Het is niet gemakkelijk en een kwestie van veel testfoto’s maken en vaak oefenen. Kennis van de HDR-techniek voor de voorgrond is daarbij essentieel.’

Komeet C/2023 A3 (Tsuchinshan-ATLAS)

Canon EOS R5 met RF 50mm f/1,2L

ISO 3200 - f/2,5 - 1,6 seconden

Sterrensporen reflectie

Canon EOS R5 met Laowa 12mm f/2,8

ISO 1600 - f/2,8 - 230x 15 seconden

Evoluon, Eindhoven

Canon EOS R5 met Laowa 12mm f/2,8

ISO 1600 - f/5,6 - belichtingstrapje voorgrond, 1950x 2 seconden voor de sterrensporen

‘Met HDR-technieken combineer je verschillende belichtingen tot één beeld’

Nabewerking

Als Nando weer thuis is, begint het nabewerken van zijn foto’s. Verplichte kost, vindt hij. Nando: ‘Een camera heeft beperkingen: hij legt slechts een momentopname vast en past zich niet aan zoals ons oog dat doet. Wij zien meer dan wat de foto rechtstreeks uit de camera toont. Om de werkelijkheid te laten zien of zelfs te benadrukken moet je nabewerken.’ Het optimaliseren van contrast en kleuren is hierbij het belangrijkste. Om delen van de foto lokaal te bewerken, gebruikt Nando maskers. ‘Bij sterrensporen moet je natuurlijk ook meerdere opnames samenvoegen. Daarvoor gebruik ik het programma StarStaX. Het resultaat daarvan wordt dan samengevoegd met de foto van de voorgrond.