Auteursrecht en portretrecht voor fotografen leren

1) De fundamenten: auteursrecht vs. portretrecht

De meeste vragen draaien om twee rechten die soms samenwerken en soms wrijven – het recht van de maker (jij) en het recht van de geportretteerde.

Auteursrecht voor fotografen in het kort

Maak jij de foto, dan heb jij automatisch het auteursrecht; registreren is dan ook niet nodig, omdat het auteursrecht voor fotografen automatisch is ontstaan op het moment dat het beeld wordt gemaakt. Dat recht geeft je de macht om te beslissen over kopiëren, publiceren, bewerken en licentiëren. Het auteursrecht loopt in Nederland door tot 70 jaar na het overlijden van de maker. Naast deze vermogensrechten heb je persoonlijkheidsrechten: recht op naamsvermelding en bescherming tegen verminking of misvorming van je werk. Die persoonlijkheidsrechten kun je niet volledig wegtekenen – je kunt hooguit afspreken dat de opdrachtgever ze binnen redelijke grenzen mag uitoefenen. 

Portretrecht in twee smaken

Portretrecht beschermt mensen die herkenbaar in beeld zijn.
 

• In opdracht: is het portret in opdracht gemaakt, dan mag jij als maker niet zonder toestemming van de opdrachtgever én geportretteerde publiceren. 
• Niet in opdracht: dan mag je in principe publiceren, tenzij de geportretteerde een redelijk belang heeft om dat tegen te houden (denk aan privacy, reputatieschade, commerciële uitbuiting). 

AVG (privacy) – wanneer speelt dit mee?

Zodra je personen vastlegt en die beelden verwerkt of publiceert, verwerk je mogelijk persoonsgegevens. Voor journalistieke, artistieke of literaire doeleinden bestaan uitzonderingen, maar werk je commercieel of in opdracht, dan wil je je grondslag en minimale dataverwerking netjes borgen in je workflow en voorwaarden. 

Vrijheid van panorama en eigendomsrechten

Architectuur en kunst in de openbare ruimte mag je in Nederland doorgaans fotograferen en publiceren als het werk permanent in de openbare ruimte is geplaatst. Dat betekent niet dat je zomaar elk herkenbaar interieur of privéterrein commercieel mag gebruiken – daar komt het volgende onderdeel om de hoek kijken. 

2) Het contract: je beste vriend

Mondelinge afspraken werken prima – tot het misgaat. Een kort, duidelijk contract voorkomt 99% van de discussies, maakt je professioneel en vertaalt auteursrecht voor fotografen naar heldere afspraken.

De 5 onmisbare onderdelen

Verwerk deze punten altijd, al is het in compacte vorm:
 

1. Partijen en project – wie is wie, wat ga je precies doen, wanneer en waar. 
2. Vergoeding & betaling – tarief, betaaltermijn (bijv. 14 of 30 dagen), voorschot, herzieningen, meerwerk. 
3. Licentie (gebruik) – wát mag de klant met de foto’s doen: media/kanalen, oplage, doelgroep, territorium, duur, exclusiviteit en of sublicentie is toegestaan. 
4. Naamsvermelding & credits – hoe je vermeld wilt worden, ook op socials en in metadata. 
5. Annulering & overmacht – wat als de opdrachtgever uitstelt, annuleert of als omstandigheden buiten jullie invloed om de shoot raken. 

Zo formuleer je de licentie concreet 

“Opdrachtnemer verleent Opdrachtgever een niet-exclusieve licentie om de geleverde foto’s gedurende 12 maanden te gebruiken in: website, social media, e-mailnieuwsbrief en drukwerk tot 20.000 stuks, wereldwijd. Sublicentie, doorverkoop, bewerking buiten kadreren/kleuren en gebruik in betaalde out-of-home-reclame zijn uitgesloten. Uitbreiding van gebruik is mogelijk tegen meerprijs conform tariefkaart.” 

Persoonlijkheidsrechten en edits

Leg vast welke bewerkingen zijn toegestaan (snijden, kleurcorrectie, tekst-overlay) en wat niet (zware filters, AI-manipulaties die de strekking schaden). Zet erbij dat naamsvermelding verplicht is waar redelijkerwijs mogelijk. 

Praktische toevoegingen die vaak ontbreken

• Selecties & ruwe bestanden – wie kiest de definitieve beelden; RAW-bestanden worden niet geleverd tenzij expliciet overeengekomen. 
• Dataveiligheid & bewaartermijn – hoe lang bewaar je bestanden en is back-up onderdeel van de opdracht. 
• Reiskosten/locatiekosten/props – wie betaalt wat. 
• Rechten-clearance – opdrachtgever garandeert dat zij de benodigde toestemmingen heeft (bijv. merken, locaties, modellen) voor het overeengekomen gebruik. 

3) De vrijwaring: model- en property releases

Voor redactioneel gebruik (journalistiek/nieuws) is een release vaak niet nodig. Voor commercieel gebruik – reclame, productcampagnes, stock, merchandising – is geschreven toestemming de enige waterdichte route. 

Model release – wanneer wel, wanneer slim 

• Absoluut nodig: bij commercieel gebruik van herkenbare personen. 
• Zeer verstandig: als jij later breder wilt licentiëren (portfolio, wedstrijden, publicaties buiten de opdrachtgever). 

Opnemen wat de geportretteerde toestemming geeft te doen, voor welke duur, kanalen/territoria, eventuele vergoeding, en hoe je omgaat met intrekking (meestal alleen voor toekomstig gebruik, niet met terugwerkende kracht). 

Property release / quitclaim – vaker vergeten dan je denkt

Fotografeer je in een herkenbaar interieur (winkel, kantoor, woning), een privéterrein of met herkenbare kunst/ontwerp in beeld voor commerciële inzet, vraag dan schriftelijke toestemming van de rechthebbende/eigenaar. Dit voorkomt claims over merkrecht, auteursrecht op design/kunst of inbreuk op huisrecht.

Kinderen en kwetsbare groepen

Toestemming komt van wettelijke vertegenwoordigers. Wees extra expliciet over context en kanalen – en beperk de duur. 

4) Je recht halen: stappenplan bij inbreuk

Kom je een ongeautoriseerd gebruik tegen, handel dan koel en methodisch en baseer je op je auteursrecht voor fotografen – niet boos in de DM’s. 

Stap 1 – Bewijs en vastlegging

Maak schermafbeeldingen mét URL en datum, noteer publicatietekst en context, check andere kanalen, bewaar HTML of PDF. Achterhaal juridische gegevens van de gebruiker (organisatie, KvK, adres). 

Stap 2 – Vriendelijk maar zakelijk eerste contact 

Stuur een korte mail: dit is jouw werk, dit gebruik was niet vergund, stoppen/verwijderen en licentie regelen. Soms was het onwetendheid; geef een nette route naar legalisatie. 

Stap 3 – Formele sommatie met factuur 

Geen reactie of onwil? Stuur een sommatiebrief met:
 

• het bewijs, 
• een specificatie van de licentievergoeding voor het geconstateerde gebruik (incl. toeslag voor ontbreken van naamsvermelding of exclusiviteitsverlies waar passend), 
• een termijn voor betaling/verwijdering, 
• het voorbehoud om vervolgstappen te nemen. 

Stap 4 – Opschalen

Blijft betaling uit, overweeg een gespecialiseerde jurist of incassobureau met ervaring in beeldrecht. Bewaar je toon professioneel – je dossier moet netjes zijn als het verder gaat. 

Tip voor je tariefbepaling bij inbreuk

Hanteer je normale licentietarief voor dat gebruik als basis. Afhankelijk van omstandigheden passen fotografen een opslag toe (bijv. 100%) bij ontbrekende naamsvermelding of bewezen exclusiviteitsschade. Documenteer altijd hoe je tot het bedrag komt. 

Handige mini-templates (om te kopiëren en aan te passen) 

Licentie-passage (contract) 

“Fotograaf verleent Opdrachtgever een niet-exclusieve, niet-overdraagbare licentie om de geleverde foto’s gedurende 12 maanden te gebruiken op eigen website, social media, e-mail en drukwerk tot 20.000 oplage, wereldwijd. Gebruik buiten deze scope – waaronder paid advertising, outdoor, third-party publicatie en sublicentie – is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Fotograaf en tegen aanvullende vergoeding.” 

Model release – kernzin 

“Ondergetekende verleent Fotograaf onherroepelijke toestemming om de foto’s waarop ondergetekende herkenbaar voorkomt te gebruiken en te laten gebruiken voor [doeleinden/kanalen], voor een periode van [duur], in [territorium], zonder verdere goedkeuring, met naamsvermelding waar redelijkerwijs mogelijk.” 

Eerste bericht bij inbreuk

“Beste …, 
Ik zie dat jullie mijn foto (link/screenshot) gebruiken op [kanaal] sinds [datum]. Voor dit gebruik is geen licentie verstrekt. Verzoek: verwijder de foto binnen 48 uur of laat me weten dat jullie het gebruik willen legaliseren. In dat geval stuur ik een licentiefactuur conform mijn tarieven. Met dank en groet, …” 

Checklist: juridisch gezond je shoot in 

• Contract met 5 basisonderdelen getekend? 
• Licentie concreet (media, duur, territorium, exclusiviteit, sublicentie)? 
• Model/property releases geregeld waar nodig? 
• Naamsvermelding en bewerkingsrechten vastgelegd? 
• RAW/levering/archivering en betalingsvoorwaarden benoemd? 
• AVG/gegevens: minimale data, veilige opslag, duidelijke grondslag of uitzondering?

Takeaway voor auteursrecht voor fotografen

Juridische kennis is géén last – het is een professioneel stuk gereedschap. Met een helder contract, scherpe licenties en de juiste formulieren verdien je je tijd dubbel en dwars terug. Je werk is beschermd, je positie aan de onderhandelingstafel is sterker en jij kunt met rust in je hoofd weer doen waar je voor bent ingehuurd: maken. 

Actie van vandaag

Pak de overeenkomst van je laatste opdracht erbij en loop de checklist af. Ontbreekt er iets, voeg het toe aan je standaard-contract en sla een model- en property-release op in je toolkit. De volgende keer ben je klaar – en sta je juridisch 1-0 voor.