Macrofotografie: geavanceerde technieken
Na de basis over apparatuur en instellingen, en het belang van compositie en licht, is het tijd om de diepte in te duiken. Macrofotografie biedt een scala aan geavanceerde technieken om je beelden écht te laten knallen. We gaan het hebben over focus stacking, wat ik zelf ontzettend veel toepas. En we gaan kijken naar andere manieren om ultieme details vast te leggen.
Tekst en fotografie: Jeffrey Hoorns
Focus stacking: de magie van diepte
Scherptediepte is de grootste uitdaging in macrofotografie. Hoe dichterbij je komt, hoe kleiner je scherpstelvlak wordt. Zelfs met een diafragma van f/10 of f/11 is de scherptediepte vaak nog flinterdun. Als je de kop van een spin tot in detail haarscherp wilt vastleggen, en tegelijkertijd zijn voorste pootjes, dan kom je met één enkele foto al snel in de knel. Één deel is scherp, de rest is onscherp. En dat is zonde, want juist die details maken macro zo fascinerend!
Hier komt focus stacking om de hoek kijken. De techniek is eigenlijk verrassend eenvoudig: je maakt meerdere foto’s van hetzelfde onderwerp in dezelfde positie, waarbij je telkens een klein beetje het scherpstelpunt verlegt. Denk aan 50, 70, of soms wel meer dan 100 foto’s van één klein beestje. Met mijn Olympus OM-D E-M1 Mark II gebruik ik daarvoor de preset-functie, die ik hier speciaal voor heb ingesteld. De camera maakt dan in een snelle serie automatisch al die foto's, elk met een net iets ander scherpstelpunt. Zo leg je de scherpte vast van de voorgrond tot aan de achtergrond van je onderwerp. Doet je camera dit niet automatisch en ga je dit handmatig doen, geen probleem. Werk altijd van vóór naar áchteren. Begin net een beetje vóór de pootjes van je onderwerp en verplaats de camera langzaam naar het onderwerp toe terwijl je de sluiterknop ingedrukt houdt. Dit vergt écht wat oefening, maar je zult zien, na verloop van tijd gaat dit steeds beter.
Later, in de nabewerking, voeg je al deze foto's samen tot één geheel. Het nabewerkingsprogramma 'stapelt' als het ware alle scherpe delen van de individuele foto’s op elkaar. Het resultaat? Eén fantastische foto met een ongekende scherptediepte, van voor naar achter haarscherp, terwijl de achtergrond prachtig onscherp blijft. Het is een techniek die geduld vraagt, maar de beloning is enorm. Zoals de kegelbijlvlieg, waarbij de details van wel 72 foto's zijn samengevoegd (te zien in artikel 2), of een oorworm waar ik 40 beelden voor gebruikte – het maakt echt het verschil. En het mooie is: door deze techniek leer je nog preciezer kijken naar je onderwerp en zijn omgeving.
Vergrotingen: verder dan je oog reikt
Naast je macro-objectief zijn er andere manieren om nog dichterbij te komen.
- Voorzetlenzen: de Raynox DCR-250
Mijn favoriete tool hiervoor is de Raynox DCR-250 voorzetlens. Dit is een klein, compact lensje dat je op je bestaande macro-objectief bevestigt. Het vergroot het beeld aanzienlijk (bij mijn 60mm m. Zuiko macrolens zo’n 1,8~2,0x), waardoor je die prachtige close-ups kunt maken zonder een peperdure lens aan te schaffen. De Raynox DCR-250 heeft een dioptrie van +8 en is ontworpen om een hoge optische kwaliteit te bieden. Dioptrie is een eenheid die aangeeft hoe sterk een lens is. Het vertelt je eigenlijk hoe goed een lens licht kan buigen om je beeld scherp te krijgen (hoe hoger het aantal dioptrieën, hoe sterker de lens is). Met zo'n voorzetlens duik je echt in de microkosmos en zie je details die je met het blote oog simpelweg mist. Zoals de haartjes op de poten van een ruitrandwants, of springstaartjes.
- Extension tubes en tussenringen
Extension tubes en tussenringen heb ik weinig ervaring mee. De ringen die ik had bleven nogal eens vastzitten aan de camerabody en hebben me doen besluiten ze nooit meer te gebruiken. Ze plaatsen wat extra ruimte tussen je lens en camerabody, waardoor de minimale scherpstelafstand van je lens wordt verkleind. Hierdoor kun je dichterbij je onderwerp komen en dus een hogere vergroting bereiken. Hoewel ze nuttig kunnen zijn, heb ik er persoonlijk minder goede ervaringen mee.
- Reversed-lens techniek
De Reversed-lens techniek is een creatieve manier om extreme vergrotingen te bereiken met relatief simpele middelen. Je monteert hierbij een lens omgekeerd op je camera, vaak met behulp van een speciale ring. Dit werkt vaak het beste met groothoeklenzen. Hoewel ik er zelf weinig ervaring mee heb, is het een interessante methode voor wie wil experimenteren met een beperkt budget en toch een enorm vergrote blik op de wereld wil werpen. Het is een optie voor de echte waaghalzen die op zoek zijn naar de grenzen van macrofotografie. Let er op dat je wel je objectieven goed schoonmaakt voordat je ze weer op de body klikt.
Creatief spelen met scherptediepte en diafragma-instellingen
Diafragma is je beste vriend als het aankomt op scherptediepte en sfeer. Een open diafragma (bijvoorbeeld f/2.8 maar ook zelfs f/5.6) zorgt voor een prachtige, zachte onscherpe achtergrond – de beroemde bokeh. Ideaal om je onderwerp mooi los te maken en de kijker direct naar het belangrijkste element van je foto te leiden. Je ziet dit effect vaak bij mijn single shots, zoals je ook kunt zien bij deze gave glazenwasser.
Aan de andere kant, een kleiner diafragma (zoals f/10 of f/11 bij mijn stacking-preset) geeft je meer scherptediepte, maar bij macro is die alsnog heel beperkt. Dit is precies waarom stacking zo krachtig is. Het mooie is dat je door met je diafragma te spelen, echt invloed hebt op het resultaat. Je leert wat je camera kan en hoe jouw keuzes – simpelweg door aan een knopje te draaien – de hele sfeer van de foto kunnen veranderen. Het is een creatief proces van proberen, kijken en ontdekken.
Nabewerking: de laatste stap naar perfectie
Een macrofoto is vaak pas af na een goede nabewerking. Het is de plek waar je je visie verder vormgeeft en eventuele kleine imperfecties wegpoetst.
- Belichting en kleur in Lightroom (of vergelijkbaar programma)
Voor de basisbewerkingen zoals belichting, contrast, witbalans en kleuraanpassingen gebruik ik Adobe Lightroom (of een vergelijkbaar programma). Hier haal je de maximale details uit je ruwe bestanden en geef je de foto de sfeer die jij voor ogen hebt. Denk aan het benadrukken van die prachtige reflecties in de ogen van een springspin, of het versterken van de levendige kleuren van een Rozemarijngoudhaantje. Soms is een kwartslag draaien van je onderwerp al genoeg om een compleet nieuwe compositie te creëren. Ook de het verscherpen van bepaalde details of verwijderen van kleine zandkorreltjes op het hoedje van een paddenstoel helpen om je beeld nét even wat rustiger te maken.
- Focus stacking samenvoegen in Affinity Photo 2
Maar het echte toverwerk voor stacked beelden vindt plaats in een gespecialiseerd programma. Zelf gebruik ik Affinity Photo 2 om al die afzonderlijke foto’s, die je met je camera hebt gemaakt, samen te voegen tot één naadloos scherp beeld. Het programma analyseert de beelden en combineert alle scherpe delen, waardoor die ongekende scherptediepte ontstaat. Het is een proces dat soms wel een paar uur per complete foto kan duren, maar ik vind het onwijs leuk. Het is fascinerend om te zien hoe al die losse beelden, die elk maar een klein deel scherp hadden, samensmelten tot één meesterwerk vol detail. Het meest magische is nog wel dat je buiten als je je foto’s maakt nog niet precies weet of het gelukt is om een perfecte stack te maken. Kleine veranderingen in de wind of je positie kunnen roet in het eten gooien. Als het dan op de computer lukt is het, ook zelfs een paar dagen later, een klein feestje als blijkt dat alles perfect past en het resultaat goed scherp is.
In Affinity Photo 2 voer ik dan nog kleine correcties uit op minuscule bewegingen of onscherpte op gebieden die niet automatisch in de stack verwerkt zijn.
Nabewerking is geen 'verdoezelen' van fouten, maar een essentieel onderdeel van het creatieve proces in macrofotografie. Het stelt je in staat om je eindresultaat naar een nog hoger niveau te tillen en de verwondering die jij voelde tijdens het fotograferen over te brengen op de kijker.
Omdat al die scherpe beelden elkaar nooit voor de volle 100% overlappen door kleine verplaatsingen in de wind of het insect wat gewoonweg koppig is krijg je altijd bewegingsonscherpte. Met een programma als Affinity kan ik ook deze onscherpte, haartje voor haartje, eruit poetsen. Soms moet je een foto in een serie een klein beetje verplaatsen als een missend puzzelstukje waardoor het wél ineens ragscherp is. En andere keren ben je uren aan het retoucheren.
Dit is, ook in de tijd van AI, gewoonweg monnikenwerk. Neem er de tijd voor en ga op in je proces. Geniet er ook een beetje van, want je resultaten zullen hierdoor écht vele malen mooier worden!
Meer zien van Jeffrey Hoorns of benieuwd naar zijn diensten? Kijk dan op zijn website jerns.nl of volg hem op Instagram via @jernsphotography. Lees hier ons interview met Jeffrey!
Lees nu ook:
