Interview: Ruben Terlou

We vinden Ruben in zijn studio in de Amsterdamse Jordaan. Aan een lange tafel vertelt hij gewogen over zijn werk en over China. De bekendheid die hij opeens geniet verbaast hem dagelijks, zijn agenda is overvol en hij wordt overal en nergens uitgenodigd om te praten over zichzelf en zijn werk. Die plotselinge bekendheid komt door de vijfdelige televisieserie ‘Langs de oevers van de Yangtze’, die hij maakte voor de VPRO. De kijkcijfers stegen iedere aflevering, met een gemiddelde van ruim boven een miljoen. Veel kijkers dus, zeker voor een inhoudelijk sterk programma.

© Ruben Terlou, courtesy Galerie Fontana

Ruben: ‘Ik wist niet goed wat ik kon verwachten, ik bagatelliseerde het eventuele succes totaal. Dat was ook een manier om met de druk om te gaan, want het was best eng. Ik heb geen presentatieles gehad. Naar men zegt deed ik het best goed, daar ben ik blij mee. Het is een lang traject geweest, een meerjarenplan. Drie jaar geleden ben ik benaderd en ik ben er in totaal twee jaar mee bezig geweest. De opnames hebben we gemaakt tijdens twee reizen van elk 32 draaidagen. Tijdens die reizen heb ik heel nauw samengewerkt met de regisseur Maaik Krijgsman. Het was een megaproject en ik heb het gevoel dat ik er enorm door gegroeid ben, zowel als fotograaf als televisiemaker. De reacties na afloop van de serie zijn overweldigend, het is absurd. Ik word constant aangesproken en krijg honderden mails met gevarieerde inhoud. Het is een aparte ervaring, maar ik klaag zeker niet.’

© Ruben Terlou, courtesy Galerie Fontana

Binnenlanden

‘Ik was 19 toen ik voor het eerst naar China ging. Ik wilde me daar als fotograaf vestigen, maar kende China toen niet zo goed. Het was vooral heel onbekend en onbereikbaar. Ik denk dat de moeilijkheidsgraad me aantrok. De binnenlanden spraken me vooral aan, daar zag ik allemaal dingen die ik niet kon plaatsen in mijn beeld van het land. De grote steden, daar had ik niks mee. Ik vond ze lelijk en oninteressant, daarom fotografeerde ik daar nauwelijks. Nu vind ik ze juist fascinerend, misschien omdat ik ouder ben. We zijn nu twaalf jaar later, dat is best een lange tijd, zeker in China.’

‘China is enorm veranderd in die tijd. De stad waar ik woonde is verdubbeld qua aantal inwoners en inmiddels totaal onherkenbaar in vergelijking met toen. Er staan nu talloze wolkenkrabbers, tegenover drie toen ik daar woonde. Dat is in heel China zo, al het oude wordt afgebroken en de steden worden uitgebouwd en vernieuwd. Het straatleven verdwijnt. Er is geen land waar je zoveel dure auto’s ziet, dat heeft me echt verbaasd.’

'Tijdens mijn eerste China-reizen wilde ik de vooruitgang buiten beeld houden. De elektriciteit die ze aan begonnen te leggen, de wegen, dat zocht ik niet. Ik was op zoek naar het pure China. Toen ging dat nog, maar nu is dat nauwelijks meer mogelijk. Zo snel verandert het land. Dat is voor ons misschien wel pijnlijk om te zien, maar voor die mensen betekent het vaak iets goeds. Er gaan dingen verloren, maar tegelijkertijd neemt de welvaart enorm toe. Als je niets hebt is welvaart het belangrijkste goed om te verwerven, pas daarna ga je eisen stellen aan je immateriële leven en dingen als tradities. Ze wisselen hun oude waardevolle culturen heel makkelijk in, dat is iets dat ik heel jammer vind. Maar ik begrijp het wel.'

Geneeskunde

Uiteindelijk is het Ruben niet gelukt om als fotograaf voet aan grond te krijgen in het vreemde China. ‘Dat zag ik echt als falen. Toen ben ik geneeskunde gaan studeren in Amsterdam. Mijn beeld daarvan was dat ik als arts ook de wereld rond kon reizen en mensen kon helpen. Ik heb te weinig rekening gehouden met een soort van medisch systeem waar je in terecht komt. Ik vind het een fantastisch vak, maar het bijbehorende keurslijf vind ik zo lastig. Dan word ik echt actief ongelukkig, dat weet ik van mezelf. Ik kan nog steeds terug de medische wereld in en ik sluit dat ook niet uit, maar ik voel me eigenlijk heel prettig in de culturele hoek.’

‘Ik denk dat we met de serie het verhaal van China hebben kunnen vertellen. Vooral de manier waarop we dat gedaan hebben, door in persoonlijke interviews het verhaal van het land te laten vertellen, is goed gevallen. De ontmoetingen vertellen het verhaal en schetsen het beeld van een land in transitie. Daar ligt ook eindeloze research aan ten grondslag. Veel lezen, praten, reizen. Daardoor voelen we aan wat Chinezen belangrijk vinden en doormaken, met welke thema’s ze worstelen.’

Cultuur

‘In China is het collectief belangrijker dan het individu, het is moeilijk om daar een balans in te vinden. Mensen moeten luisteren naar wat de overheid over ze te vinden heeft. Toch verandert dat langzaam, het besef is er dat een middenklasse ontstaat die ook waarde hecht aan de immateriële zaken in het leven. Daar tegenover staat dat ze in de binnenlanden nog blij zijn met de vooruitgang. Concluderend denk ik dat de ontwikkelingen te snel gaan, dat kun je zien aan de offers die gebracht worden. Een oude cultuur krijg je maar heel moeilijk weer terug. En ook als je kijkt naar wat het met het milieu doet, kun je je afvragen of het nog onomkeerbaar is. In China zie je de wereld in het klein, geconcentreerd. Het gaat om universele ontwikkelingen, alleen vinden ze sneller en meer geconcentreerd plaats.’

‘Je bent als Chinees nogal vervangbaar, dat is iets dat mij nog weleens emotioneerde. Wat ook indruk maakt is dat jonge mensen al zoveel verantwoordelijkheid en druk voelen. Tegelijkertijd is het niet allemaal negatief. Dingen veranderen heel snel, dat ligt aan de regeringsstructuur in China. Veranderingen kunnen heel snel doorgevoerd worden. Je krijgt het gevoel dat je op een plek bent waar geschiedenis wordt geschreven, waar het gebeurt. Een plek van vooruitgang met eindeloze mogelijkheden. Daarom zijn die megasteden zo bruisend en positief. Er gebeurt zo veel, dat is echt fantastisch. Ik ben zeker niet pessimistisch over de toekomst van het land, maar ik denk wel dat er veel werk aan de winkel is.’

© Ruben Terlou, courtesy Galerie Fontana

Tijdsgewricht

‘Er ontstaat nu een ander China. Dit tijdsgewricht is daarin heel belangrijk. Als je dat kunt documenteren, is dat heel mooi. Er komt een moment dat de ontwikkelingen tot rust komen, dat er op dat vlak stabiliteit komt. Tot die tijd gaat het heel snel. Dat zie je ook aan Chinese kunstenaars en filmmakers, die vinden deze periode ook heel bruikbaar en inspirerend.’

Het fotograferen en interviewen in China ging Ruben makkelijk af dan hij vooraf gedacht had. Ruben: ‘Altijd was er een dame van de overheid op de achtergrond aanwezig, maar ze heeft ons nooit gehinderd of ons ergens in tegengehouden. Dat heeft me erg verbaasd, want ik was bang voor censuur. Maar op den duur bleef ze gewoon in de auto zitten, er was een soort vertrouwen. Dat ze erbij was hielp ons enorm, want het was voor mensen meteen duidelijk dat het goed zat, het was gecheckt en in orde. De mensen waren daardoor heel open. Tenzij het gaat over moeilijke onderwerpen, wat er eigenlijk maar eentje is: alles wat impliciet kritiek geeft of kan geven op de partij. Soms willen de mensen dan niets zeggen. Maar ik wilde niet vertellen hoe het zat, ik wilde dat de geïnterviewden dat zouden doen. En soms zeiden ze dan niets, maar daaruit kon dan ook veel opgemaakt worden. Dan wordt ook iets blootgelegd. Ik wilde geen journalist zijn die met geheven vinger door het land reist. Het is sterker de realiteit van de mensen laten zien. Soms was het frustrerend als je het niet kon laten zien, maar over het algemeen lukte dat best. Je krijgt ook een bepaalde realiteit, daar moet je dan genoegen mee nemen. Zo waren er oude mannen die het niet erg vonden dat hun cultuur verdwijnt, ze vonden dat het toch maar een achterlijke cultuur was. Nu hebben ze tenminste infrastructuur, water en elektriciteit. Voor mij is het stuitend als ik dat hoor, dat sluit helemaal niet aan bij mijn gevoel. Ik vind die oude cultuur prachtig. Toch laten we dat zo zien in de serie, het is een valide denkwijze. Ons beeld hoeft niet het juiste te zijn. We hebben als buitenlanders ook veel vooroordelen over China en Chinezen. Ik ontkracht veel van die vooroordelen in de serie. We laten zien dat ze toch menselijk en gevoelig zijn, maar ook benaderbaar en humorvol.’

Belangen

‘Soms denk ik dat de fotografie een beetje heeft geleden onder het feit dat ik daar ook was om een televisieprogramma te maken. De tijd en aandacht ontbraken weleens. Tijdens andere reizen was het de hoofdzaak, nu praktisch gezien een bijzaak. Dat was soms weleens vervelend. We waren met drieën op reis met een gezamenlijk doel, maar soms met tegengestelde belangen. Maar de tijd was de grootste beperking. Twee keer vijf weken klinkt als een lange tijd, maar dat valt echt tegen. Je ben per dag zo vijf uur bezig met reizen in een groot land als China.’

‘Ik heb ook veel goede reacties gehad over de fotografie in de serie. Je ziet het maar zelden dat stilstaande beelden op tv worden gebruikt. We hebben er lang over nagedacht welke rol ze te vervullen hadden. De beelden tonen de essentie van de voorgaande informatie, waarbij de kijker wat kan reflecteren. Het zijn overgangen naar nieuwe scenes. De fotografie gaf ook een soort alibi, je reist met ons mee omdat ik als fotograaf langs de rivier reis. Het biedt een bepaalde gelaagdheid, die mij erg aanspreekt.’

www.rubenterlou.com
Camera: Sony A7R II