‘Het verleden was niet zwart-wit’

‘Het verleden was niet zwart-wit’

‘Het verleden was niet zwart-wit’

Redactie DIGIFOTO Pro 172

Het verleden, dat kennen we via foto’s in zwart-wit. Toch waren er lang geleden ook al kleurenbeelden. Foto-tovenaar Stuart Humphryes laat je door middel van verbeterde antieke kleurenfoto’s zien dat het verleden vaak verrassend eigentijds blijkt te zijn. We gingen met hem in gesprek over zijn fascinerende werk.

Dit artikel is geschreven door Jasper van Bladel en gepubliceerd in DIGIFOTO Pro 4.2024

Fotografie: Diverse fotografen, bewerkt door Stuart Humphryes 

 

Een woestijn. Verzengende hitte en de zon hoog aan de hemel. We zien een jongeman stuurs en heldhaftig de verte in kijken, of misschien is hij juist wel in gedachten verzonken. Het heft van een vlijmscherpe kris die onder zijn heupband verborgen zit is nog net te zien en hij heeft een doek over het hoofd tegen de hitte. Maar waar kijken we precies naar? Is dit een hippe rijke influencer en staat zijn glimmende Lamborghini Urus net buiten beeld? Of kijken we naar een jongeman die in werkelijkheid al een eeuwigheid niet meer onder ons is? Het is dat laatste; dit is namelijk een stokoude foto, gemaakt ergens in het begin van de twintigste eeuw. Een antieke foto dus, die er toch verbazend modern uitziet. 

 

Belangrijk: het gaat hier om een originele kleurenfoto. Geen zwart-witbeeld dat later is ingekleurd. Want wie dacht dat er pas sinds enkele decennia kleurenfoto’s gemaakt worden, die heeft het mis. Al meer dan een eeuw lang is dat technisch mogelijk en het werd dan ook volop gedaan in het begin van de vorige eeuw. Met onder meer deze foto als resultaat. 

 

Toch gaat er achter deze foto meer schuil dan enkel alleen het feit dat hij dus antiek is. Het beeld dat je hier ziet is het resultaat van een uitgebreide poetsbeurt door de Engelsman Stuart Humphryes. Hij heeft er zo ongeveer zijn levenswerk van gemaakt om de wereld deze vroege kleurenbeelden te tonen. Daarmee laat hij zien dat het verleden niet zo antiek was als dat wij misschien soms denken en dat de manier waarop de kleur in die beelden gebruikt wordt ons plotsklaps naar het heden kan transporteren. Het is namelijk erg fascinerend om de relatie te zien tussen de werkelijkheid en tussen de perceptie van de geschiedenis. Het verleden was niet zwart-wit. Dat roept de vraag op: Wat is het verband tussen kleurgebruik en onze perceptie van de werkelijkheid, geschiedenis en tijd?

The First Paris Air Show, held at the Grand Palais, France, photographed by L.on Gimpel, September 30 1909, The Colours of Life, gestalten 2023

Stuart: ‘Ik denk dat het wegnemen van kleur uit onze kijk op de geschiedenis de directheid wegneemt. Alles wat we in ons leven ervaren is in kleur. Als we dat wegnemen, leggen we een kunstmatige perceptuele barrière op die met onze verbeelding moet worden doorbroken. Als we een foto van een sinaasappel zien en deze is oranje, hoeven we onze verbeelding niet te gebruiken, we herkennen het gewoon als de realiteit. Maar als we de foto in zwart-wit zien, moeten we ons voorstellen dat deze oranje was en dat verandert meteen de manier waarop onze hersenprocessen werken. Iets verbeelden is niet hetzelfde als iets zien. En hoe meer we ons iets moeten voorstellen, hoe moeilijker het is om ons te relateren, in te leven en te begrijpen. Er is al één barrière als een ​​afbeelding zwart-wit is. Maar wat als deze ook vervaagd, wazig en gespikkeld is? Onze verbeelding draait dan overuren. De manier waarop we het onderwerp waarnemen is heel anders als we het in volledige originele kleuren te zien krijgen. Zo’n beeld is duidelijker, herkenbaarder en krachtiger om emotioneel verbinding te maken met wat we ons voorheen moeilijk konden voorstellen. Dat is het effect dat ik probeer te creëren: de barrières van de tijd wegnemen door vervaagde oude foto's te verbeteren en ze ongerept, levendig, scherp en eigentijds te maken. Mensen kijken naar een verbeterde foto van 110 jaar geleden en het lijkt alsof deze vanochtend is genomen; onmiddellijk hoeven ze zich minder voor te stellen, minder moeite te doen om wat ze zien te begrijpen. Meteen is er een verbinding op emotioneel niveau, omdat iemand die al een eeuw dood is er plotseling uitziet als een buurman of een gezicht dat je vandaag op straat zag. De beelden zijn niet langer stoffig, vervaagd en sepia; zoals de meeste mensen voorheen naar het verleden keken.’

1918 March 3rd Fayz Bey el Azm consort of Prince Faisal by Paul Castelnau. The Colours of Life, gestalten 2023

De verbeterde beelden van de hand van Stuart zijn inderdaad verrassend eigentijds en verfrissend. Het is inderdaad zo dat je naar foto’s kijkt die niet zouden misstaan op een Instagram-feed of in een brochure van een reisbureau. De wetenschap dat je naar beelden zit te kijken die dus meer dan honderd jaar oud zijn, maakt die ervaring zelfs vervreemdend en doet je twijfelen aan het beeld dat je hebt van het verleden.

 

Stuart: ‘Mensen zijn zo gefascineerd door de autochromen die ik verbeter, omdat ze het vermogen hebben om mensen naar een andere tijd te vervoeren. Ze zijn als een venster op het verleden en omzeilen de beperkingen van de primitieve technologie van die tijd, die dat venster gewoonlijk verduistert. Sommige mensen denken dat het hedendaagse namaakbeelden zijn, of dat het AI-creaties of ingekleurde zwart-witbeelden betreft. Niets van dat alles; het zijn momentopnamen in kleur uit een ander tijdperk, zoals ze door de fotograaf zijn gezien. Ik denk dat het die cognitieve dissonantie is tussen wat je verwacht te zien op een foto uit 1900 en wat ik je daadwerkelijk voorschotel. Dat is ontzettend krachtig en oneindig boeiend.’

 

Stuart komt dus vaak mensen tegen die zijn werk niet geloven of zelfs zeggen dat hij de boel bedondert. Toch is het heus zo dat begin twintigste eeuw al kleurenbeelden werden gemaakt. De eerste kleurenfoto werd al in 1861 gemaakt door Thomas Sutton, waarbij gebruik werd gemaakt van de driekleurenprincipes die zes jaar eerder waren voorgesteld door de Schotse natuurkundige James Clark Maxwell. En sindsdien zijn er talloze technieken gebruikt in een poging de echte kleur van de wereld in een stabiele, blijvende vorm vast te leggen. 

 

‘Maar pas in 1907 brachten de gebroeders Lumière in Frankrijk autochrome-glasplaten commercieel uit voor massadistributie over de hele wereld voor beginnende fotografen en commerciële ondernemingen. Het bracht een revolutie teweeg in de mogelijkheid om kleurenfoto's te maken, maar zelfs die waren niet bijzonder stabiel. Autochromen moeten uit de buurt van zonlicht worden bewaard, anders vervagen ze. Ze zijn ook erg kwetsbaar en kunnen heel gemakkelijk barsten en schilferen. Kleurstoffen vervallen in verschillende snelheden en kunnen een kleuronevenwicht vertonen waarbij ze erg geel of erg blauw zijn. En ze zijn bovendien opgebouwd uit duizenden kleine puntjes, waardoor de afbeeldingen erg vlekkerig zijn – net als een pointillistisch schilderij. Ze lenen zich niet voor het digitale tijdperk waarin mensen willen swipen en inzoomen op het beeld, omdat bij het inzoomen op een autochrome alleen maar op de punten wordt ingezoomd en de details uit elkaar vallen. Ik gebruik algoritmen om het verschil tussen aangrenzende pixels te middelen en de kijker in staat te stellen in te zoomen op het beeld zonder dat het meteen uit elkaar valt.’

1915 - Shackletons Endurans (Paget Plate) by Frank Hurley The Colours of Life, gestalten 2023

Hoe komt Stuart aan die beelden, denk je misschien? Dat is vrij eenvoudig; gewoon van het internet. Stuart: De originele autochrome platen zijn zeer oud en zeer delicaat en worden veilig bewaard in musea en privécollecties over de hele wereld. Helaas ben ik niet voldoende wereldberoemd om er toegang toe te krijgen. Daarom werk ik aan digitale scans die al op internet beschikbaar zijn gesteld en besteed ik een aanzienlijke hoeveelheid tijd aan het zoeken op internet naar interessante voorbeelden om op te schonen en te verbeteren.’

 

‘Ik word vooral aangetrokken door afbeeldingen met een mooie belichting. Zo simpel is het. Als ik de belichting in een oude foto mooi vind, ben ik gemotiveerd om deze te verbeteren. Of als er iets moderns is aan het gezicht, de blik in de ogen of aan een glimlach. Er zijn veel kleine triggers die mijn interesse wekken. Ik kan instinctief naar een afbeelding kijken en meteen weten of het de moeite waard is om de tijd te besteden aan het verbeteren. Mensen kunnen mij tien autochromen geven en ik weet dat slechts één daarvan de moeite waard zal zijn - omdat er iets aan het gezicht, de compositie en de belichting is dat zich leent voor het verbeteringsproces.’

Portrait of his wife stichting an American flag by Mr. Benjamin F. Russell, ca.1910 The Colours of Life, gestalten 2023

Het uitkiezen van het beeld is één, maar het daadwerkelijk restaureren en verbeteren is een tweede. Stuart: ‘Dat proces begint met een grondige opschoonsessie, waarbij vaak ongelooflijk ver in het beeld wordt ingezoomd en dingen pixel voor pixel worden aangepast. Eventuele schade zoals scheuren en krassen worden hersteld en oneffenheden zoals vuil en vlekken worden verwijderd. Als het beeld grondig is schoongemaakt, kijk ik naar de middentonen en het contrast en krijg ik een idee van hoe “plat” het beeld eruit ziet, en pas ik vervolgens de niveaus aan om een ​​beter dynamisch bereik te krijgen. De kleuren zijn steevast in de loop van de tijd vervaagd, dus pas ik de verzadigingsniveaus aan om vervaagde afbeeldingen levendiger te maken. Ik heb de neiging me veel meer te concentreren op individuele kleurkanalen, omdat de individuele kleurstoffen op autochromen met verschillende snelheden vervagen. Vaak zijn de rode tinten het meest vervaagd, dus dan geef ik individuele kleuren een boost om een ​​levensechter resultaat te bereiken. Daarmee corrigeer ik eventuele kleurafwijkingen in de autochromen, die vaak erg geel of blauw kunnen zijn en opnieuw in evenwicht moeten worden gebracht. Ik probeer altijd om de afbeeldingen er eigentijdser uit te laten zien, zoals moderne foto's. Het is niet echt een ‘herstelproces’, omdat ik niet probeer de afbeeldingen naar een eerdere staat te herstellen. Het is een ‘verbeteringsproces’ waarbij ik er iets compleet nieuws van creëer. Dat gezegd hebbende, voeg ik nooit nieuwe kleuren toe. Ik probeer daar mijn ‘unique selling point’ van te maken. De afbeeldingen kunnen worden opgeschoond en verbeterd, maar geen van de kleuren is erop geschilderd of later toegevoegd. Het zijn de originele kleuren, zij het versterkt en opnieuw in balans gebracht.’

 

‘Zoals ik al zei, gebruik ik ingewikkelde algoritmes om het vlekkerige, korrelige uiterlijk van autochromen te verwijderen en om de details te verbeteren. Het is een reeks verschillende procedures en ik maak gebruik van diverse software-paketten om specifieke problemen aan te pakken. Het opschonen op pixelniveau gebeurt handmatig met een penseel, maar de ruisreductie is een geautomatiseerd algoritme. Soms is die te hard en agressief, en moet ik de algoritmische versie combineren en mixen met mijn opgeschoonde basisversie om een ​​deel van de korrel door te laten komen. Ik beoordeel de beelden allemaal op individuele basis en ga uit van mijn artistieke smaak. De techniek die ik gebruik evolueert natuurlijk ook voortdurend om de eindresultaten te verbeteren.’

Pepete in his monoplane in Rue Greneta (near Les Halles) Paris by Leon Gimpel The Colours of Life, gestalten 2023

De door Stuart verbeterde antieke kleurenbeelden zijn onlangs ook in boekvorm verschenen. Een grote selectie van door Stuart aangepakt origineel kleurenbeeld is samengebracht door uitgeverij Gestalten. Het boek ‘The Colors of Life’ laat de kijker en lezer ervaren dat de geschiedenis misschien wel hedendaagser is dan we allemaal denken. Stuart: ‘Wat ik hoop dat dit boek de mensen vertelt? Dat onze voorouders net zo waren als dat wij nu zijn. Het waren gewone mensen, die hun leven van dag tot dag leefden in een wereld vol met kleur, net zoals wij nu doen. Ze droegen misschien meer extravagante hoeden en sjaals met ruches, maar in wezen waren ze ons. Laat al die vervaagde sepiafoto's je niet in de luren leggen. Denk niet dat die mensen van toen op een of andere wijze heel anders waren dan wij zijn. Het verleden was zoals nu en nu is het zoals het vroeger was. Op een dat ziet iemand in de toekomst een foto die gemaakt is in 2024 en zullen ze zeggen: ‘’Wat een grappige kleding droegen ze toen’’. Op die oude beelden staan heel normale mensen, met dromen, zorgen en met hoop op een mooie toekomst. Onze betovergrootouders, maar uiteindelijk verrassend hetzelfde. Door dat in kleur en met meer scherpte en contrast te laten zien, komt dat besef een stuk duidelijker door.’ 

Fisherwomen and man from the small port of Volendam, near Edam, Netherlands, by St.phane Passet, August 29, 1929. The Colours of Life, gestalten 2023

Het boek staat vol met de meest prachtige en verbazend moderne mensen, maar ook zitten er beelden in die herinneren aan periodes uit de geschiedenis die we misschien liever over zouden slaan. Zo staan er ook afbeeldingen in die gemaakt zijn tijdens oorlogen. Oorlog is iets grimmigs en duisters en als er plotseling kleur is, veranderd dat de manier waarop we daar naar kijken totaal - vooral omdat we in deze tijd elke oorlog semi-live en in kleur kunnen bekijken. Klassieke oorlogen kennen we enkel in zwart-wit. Misschien hebben we daardoor een enigszins verbogen perspectief op die oorlogen en brengt kleur de nodige context?

 

Stuart: ‘Ik denk dat elk proces dat de strijders en oorlogsslachtoffers kan humaniseren een goede zaak is. Soms lijken mensen in voorbije oorlogen abstract en afstandelijk, en soldaten slechts onbeduidende ‘nummers’ in de grijsheid van onduidelijke films en foto's. Door de helderheid, levendigheid en kleur van hun ervaringen terug te brengen, kunnen mensen zich er beter mee verbinden en daardoor de oorlogen en de verschrikkingen beter plaatsen.’

 

Eén van de fascinerende aspecten van deze beelden, is dat alle mensen die we erop zien eigenlijk al heel erg lang overleden zijn. Toch lijken ze springlevend. Dat zegt iets over de kracht van fotografie en de eigenschap om lang vervlogen tijden en mensen daarmee in leven te houden. Stuart: ‘Waarschijnlijk is de meest gehoorde opmerking tegen mij dat de verbeterde foto's vanochtend gemaakt hadden kunnen zijn. Mensen vinden de directheid en frisheid van de beelden behoorlijk verrassend en opzienbarend. Ze kijken in de ogen van iemand die een eeuw geleden stierf en die mensen zien eruit alsof ze vandaag zijn gefotografeerd. Het doet kijkers beseffen dat mensen in het verleden waren zoals mensen nu zijn. Het lijkt eigenlijk dwaas om dit te zeggen - omdat het voor de hand liggend is - maar cultureel en filosofisch gezien hebben we de neiging om voorouders als ‘anders’ te beschouwen. Ik veronderstel dat dit komt omdat we altijd hopen dat we vooruitgang boeken en onszelf verbeteren. Dat heeft een nogal arrogante verwaandheid in zich en ik hoop dat mijn beelden daar wat tegenwicht aan kunnen geven.

 

afbeelding van noah_181695

Redactie DIGIFOTO Pro | Redactie

Bekijk alle artikelen van Redactie