On/t/schuld: fototentoonstelling Tweede Wereldoorlog

27 december, 2025 - 19:56

Door: Redactie DIGIFOTO Pro

In het Gevangenismuseum in Veenhuizen toont fotograaf Judith Lechner hoe schuld en schaamte generaties lang kunnen doorwerken – tachtig jaar na de bevrijding.

In 2025 viert Nederland 80 jaar vrijheid. Toch is de Tweede Wereldoorlog voor sommige families nog altijd voelbaar aanwezig. De tijdelijke tentoonstelling On/t/schuld, die van 1 februari 2025 tot en met 1 februari 2026 te zien is in het Gevangenismuseum in Veenhuizen, maakt deze doorwerking zichtbaar en invoelbaar. Fotografie en poëzie vormen samen een indringend verhaal over leven met de last van een ‘foute’ familiegeschiedenis.

Fotografie als confrontatie met het verleden

Centraal in de tentoonstelling staat het fotografische werk van Judith Lechner, die samen met dichter Boris Wanders onderzoekt hoe schuld, schaamte en zwijgen generaties lang kunnen doorwerken. Wanders is de kleinzoon van een man die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse bezetter en na de oorlog gevangen zat in Veenhuizen. In zijn gedichten probeert hij woorden te geven aan een verzwegen familieverleden dat nog altijd zwaar weegt.

Lechner vertaalt die innerlijke worsteling naar beeld. Haar fotografie is sober, gelaagd en emotioneel geladen, zonder expliciet te worden. De beelden tonen geen historische reconstructies, maar hedendaagse reflecties: stille ruimtes, kwetsbare momenten en symbolische details die verwijzen naar afwezigheid, schaamte en herinnering. Juist door wat niet letterlijk wordt getoond, krijgt het werk zijn kracht.

De opening van het CABR als maatschappelijke context

De tentoonstelling krijgt extra betekenis door de recente en aanstaande openstelling van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Dit grootste oorlogsarchief van Nederland bevat dossiers van circa 425.000 personen die na de oorlog werden onderzocht vanwege collaboratie of samenwerking met de bezetter. Voor veel nazaten betekent deze openbaarmaking een hernieuwde confrontatie met het verleden van hun familie.

On/t/schuld sluit direct aan bij deze maatschappelijke ontwikkeling. De tentoonstelling laat zien dat archieven niet alleen historische documenten zijn, maar ook emotionele katalysatoren. De combinatie van poëzie en fotografie biedt ruimte voor nuance: schuld zonder veroordeling, schaamte zonder sensatie.

Poëzie en beeld in dialoog

Wat On/t/schuld onderscheidt, is de gelijkwaardige samenwerking tussen woord en beeld. De gedichten van Wanders vormen geen toelichting op de foto’s, en andersom illustreren de beelden de teksten niet letterlijk. In plaats daarvan gaan ze een dialoog aan, waarbij de bezoeker wordt uitgenodigd om zelf verbanden te leggen en betekenis te construeren.

Deze opzet past goed bij de thematiek. Schuld en schaamte zijn immers geen eenduidige begrippen, maar gelaagde ervaringen die zich moeilijk laten vastleggen. De fotografie van Lechner laat zien hoe beeldende kunst kan functioneren als reflectiemiddel, niet als antwoordmachine.

Boekpublicatie en museale context

Gelijktijdig met de tentoonstelling verschijnt het boek On/t/schuld, waarin het gezamenlijke werk van Wanders en Lechner is gebundeld. Het boek is verkrijgbaar in de museumwinkel, bij geselecteerde boekhandels en via Studio 174. Daarmee krijgt het project ook buiten de museummuren een vervolg.

De keuze voor het Gevangenismuseum als locatie is betekenisvol. Veenhuizen is onlosmakelijk verbonden met straf, opsluiting en moreel oordeel – thema’s die in On/t/schuld subtiel maar onontkoombaar aanwezig zijn.