Nikon Z-objectieven; terugblik en vooruitblik

De Nikon Z-vatting verschilt in twee opzichten van de Nikon F-vatting: de afstand tussen de vatting en de sensor is veel kleiner en de diameter (de breedte) van de vatting is aanzienlijk groter. Beide wijzigingen van de vatting geven Nikon veel meer vrijheid bij het ontwerpen van objectieven. Je kunt dus lichtsterkere objectieven ontwerpen, maar ook algemeen betere objectieven. 

In de praktijk zie je bij de Z-objectieven dat die afstand ook echt benut wordt; ook bij niet zo lichtsterke objectieven zie je vrij grote glaselementen helemaal aan het eind van de vatting. Vrijwel altijd zie je een soort opbouw waarbij aan het eind een paar elementen de lichtstralen vrij parallel op de sensor richten. Aan het begin van het objectief zie je juist vaak een retrofocusachtige constructie die er vooral toe dient om plaats te maken voor extra corrigerende elementen. Dat is dan een andere constructie dan die voorheen werd gebruikt om de grote afstand tussen de vatting en de sensor bij de reflexcamera’s te overbruggen.

Naarmate de ontwerper meer keuzes heeft in die oplossingen, kan hij een beter objectief bouwen voor hetzelfde geld. Het voordeel van de elementen die dichter op de sensor geplaatst kunnen worden valt boven de 85mm vrijwel weg. Een teleobjectief is langer en het centrum, maar ook het einde van het objectief zit verder naar voren dan bij een standaard of groothoek.

Een langer teleobjectief voor een spiegelloze vatting verschilt eigenlijk niet van dat voor een vatting voor reflexcamera’s. Er is nog wel het voordeel van de grotere diameter, maar ook dat speelt bij langere teleobjectieven een kleinere rol. Wel zien we dat de afstand tussen sensor en vatting de kleinste op de markt is, en dat de diameter (samen met de nieuwe R-vatting van Canon) de grootste is. Nikon heeft er bij het ontwerp van de vatting alles uitgehaald wat er uit te halen viel.

Tot zover de theorie, maar hoe zit het er in de praktijk uit? Is Nikon erin geslaagd om de bij de introductie aangekondigde objectieven ook te ontwikkelen en op de markt te brengen en zijn die objectieven ook werkelijk zoveel beter dan de F-objectieven?

Oude en nieuwe roadmap

Bij de introductie van de eerste Nikon Z-camera’s waren er begrijpelijke negatieve geluiden: er waren nog te weinig objectieven beschikbaar en Nikon zou er nooit op tijd in slagen om een complete reeks op te bouwen. Het eerste kritiekpunt was nauwelijks geldig, want vrijwel alle Nikon F-objectieven kunnn via de FTZ-adapter zonder enige beperking gebruikt worden. Bij het tweede kritiekpunt zou het afwachten worden. Ieder objectief dat ontwikkeld moet worden, kost miljoenen en nog belangrijker: als je er meer geld in stopt, wil dat niet zeggen dat die objectieven sneller klaar zijn. In het begin leek het ook niet helemaal goed te gaan: de voor 2019 beloofde 70-200mm f/2.8 werd uitgesteld (meer daarover straks) en de 20mm f/1.8 eveneens, al kwam daar dan een 24mm voor in de plaats. Daarna verliep het ontwerpen en produceren goed volgens plan. Het verzenden van de objectieven liep door COVID-19 uiteraard wat vertraging op, maar dat had niets met de nieuwe vatting van doen. Er zijn nu zestien objectieven én twee converters en voor de komende twee jaar staan er nog elf gepland. Kortom: Nikon is er goed in geslaagd vast te houden aan het oorspronkelijke plan. 

Aanbod en strategie

Bij de introductie was het aanbod dus niet erg groot – losgezien van de mogelijkheden met FTZ-adapter. Er was een f/4-standaardzoom en er waren twee vaste brandpunten: een 35mm en een 50mm in de lichtsterkte f/1.8. 

Maar snel al kwamen er objectieven bij. In januari  van 2019 volgde al een groothoekzoom, de 14-30mm f/4 S. Een maand later was er de 24-70mm f/2.8, het belangrijkste objectief van de drie professionele zooms (14-24mm f/2.8, 24-70mm f/2.8 en 70-200mm f/2.8). In juni van dat jaar volgde de 85mm f/1.8, in september de 24mm f/1.8 en in oktober het vlaggenschip: de Nikkor Z 58mm f/0.95 Noct. Tegelijk werd de DX-camera Z 50 aangekondigd mét twee objectieven. Dit jaar werden de belangrijkste missende stukjes in de puzzel ingevuld: de 70-200 f/2.8 verscheen en de 14-24mm f/2.8, waarmee het professionele trio nu compleet  was. Maar er kwam ook een 50mm f/1.2, de 20mm en twee populaire standaardzooms: de uiterst compacte 24-50 f/4-6.3 en de 24-200mm f/4-6.3. 

In 2021 en 2022 worden dan de overblijvende lege plekken ingevuld:

• Nikon NIKKOR Z 28mm Prime Lens
• Nikon NIKKOR Z 40mm Prime Lens
• Nikon NIKKOR Z 50mm Micro Prime Lens
• Nikon NIKKOR Z 85mm S Prime Lens
• Nikon NIKKOR Z 105mm Micro S Prime Lens
• Nikon NIKKOR Z 400mm S Prime Lens
• Nikon NIKKOR Z 600mm S Prime Lens
• Nikon NIKKOR Z 24-105mm S Zoom Lens
• Nikon NIKKOR Z 100-400mm S Zoom Lens
• Nikon NIKKOR Z DX 18-140mm Zoom Lens
• Nikon NIKKOR Z 200-600mm Zoom Lens

Strategie

De strategie is ook duidelijk: Nikon heeft zich eerst gericht op de minder lichtsterke,  vrij compacte en betaalbare objectieven die veel kopers zouden aanspreken en naarmate de tijd verstreek is de focus steeds meer verschoven naar de wensen van de professionele fotograaf. Verder zijn er dan ook nog Z-objectieven die geen S in de naam dragen: dat zijn de voordelige objectieven die nog steeds beter zijn dan vergelijkbare F-objectieven in dezelfde prijsklasse, maar die niet op de top van de markt mikken.

De Noct geldt dan als pièce de résistance: het voorbeeld bij uitstek van wat je met de vatting en met Nikons ontwerptalent kunt doen. Over twee jaar is er dan een vrijwel complete lijn, en uiteraard is er voor de exotische eisen altijd nog het bestaande Nikon F-programma dat met de adapter te gebruiken is. Denk daarbij aan de fisheye-zoom, de 19mm f/4 tilt-shift (PCE) en nog wat andere objectieven.

Van de nu aangekondigde langere teleobjectieven en de 70-200mm zou je je kunnen afvragen, waarom Nikon niet gewoon bestaande ontwerpen heeft aangepast door er aan het eind een paar millimeter metaal aan toe te voegen. Die F-objectieven zijn namelijk zo goed dat dat een voor de hand liggende oplossing lijkt. Toch heeft Nikon daar niet voor gekozen. Nikon wil bij ieder Z-objectief in de S-reeks de allerhoogste kwaliteit bieden. Dus moest ook de 70-200mm f/2.8 beter worden dan de bestaande 70-200 f/2.8, al was dat al verreweg de beste van de markt. 

Bij meeste andere Z-objectieven uit de S-reeks was het een stuk gemakkelijker om het verglijkbare F-objectief te overtreffen: De 50mm en de 35mm zijn beide zeker bij de grote diafragma’s een heel stuk beter dan de vorige versies. Hier maakt het voordeel van de spiegelloze ontwerpen zich meteen merkbaar. Datzelfde geldt voor de 24 en de 20 mm in die lichtsterkte. De 14-30mm f/4 is niet veel beter dan de  beroemde 14-24 mm f/2.8, want die was al heel goed, maar wel heel veel beter dan de 16-35mm f/4. Ook de 24-70mm f/2.8 is beter dan de F-pendant, net als de f/4 versie. De 85mm f/1.8 is ook weer een stuk beter dan de 85mm met F-vatting. 

Het verhaal begint een beetje eentonig te worden. Om dat te voorkomen heeft Nikon de Noct geïntroduceerd. Dat objectief vervangt geen bestaand objectief van Nikon: het is veel lichtsterker dan het lichtsterkste objectief dat Nikon ooit gemaakt heeft. Veel opzienbarender is dat het bij volle opening al een geweldige kwaliteit bereikt. Er is geen vergelijkbaar objectief van welk merk dan ook, dat een dergelijk combinatie van lichtsterkte en kwaliteit biedt. Maar het werpt ook een vraag op met betrekking tot de plaats op de markt van deze objectieven: er zijn wel concurrerende objectieven die soms een vergelijkbare kwaliteit bieden, maar zijn er betere? Het lijkt er niet op. Enfin, dat oordeel moeten we uitstellen tot 2022. 

Voordelen

Wat zijn de voordelen in de praktijk van de Z-objectieven? Heb je er echt iets aan of kun je net zo goed doorgaan met een Nikon DSLR en de objectieven die daarbij horen, want die hebben toch ook een uitstekende reputatie? 

Bij alle Z-objectieven uit de S-klasse die ik getest heb, zie ik consequent de volgende voordelen:

• Grotere scherpte aan de randen en in de hoeken bij grotere diafragma’s
• Hoger contrast met name bij grotere diafragma’s
• Bijna geen laterale CA
• Heel weinig axiale CA
• Hogere lichtsterkte
• Betere coating en andere voordelen

Grotere scherpte aan de randen en in de hoeken, vooral bij grotere diafragma’s

Het betekent in vele situaties dat je lagere ISO-instellingen kunt gebruiken, dus je hebt nóg meer scherpte, nog betere kleuren en uiteraard minder ruis en een grotere dynamiek. Maar uiteraard biedt het ook de mogelijkheid om niet de ISO-instelling te veranderen, maar om kortere sluitertijden te gebruiken. Omdat je niet tot f/8 of f/11 hoeft te diafragmeren, heb je minder diffractie, dus meer scherpte. Dat is vooral een voordeel met de sensor van de Z 7 (II) en mogelijke toekomstige camera’s met nog meer megapixels. Ten slotte heb je bij veel objectieven dan ook nog een betere hoekscherpte dan je bij F-objectieven bij welk diafragma dan ook zou bereiken. Dat zijn meteen vier heel belangrijke voordelen.

Hoger contrast met name bij grotere diafragma’s

Dit voordeel lijkt in de praktijk een beetje op het eerste. Biedt het objectief een hoger contrast, dan hoef je bij motieven die daarom vragen het contrast bij het verwerken minder sterk te verhogen en krijg je dus minder ruis, meer dynamiek en kun je hogere ISO-instellingen en kortere sluitertijden gebruiken. 

Bijna geen laterale CA

Laterale chromatische aberratie betreft kleurfouten (kleurzomen) naar de randen van het beeld toe. Nu worden die door de software grotendeels gecorrigeerd, maar die correcties zijn voor de drie hoofdkleuren (rood, groen en blauw) verschillend zodat het uiteindelijk verlies van scherpte en contrast oplevert. Omgekeerd geldt dus dat zonder laterale CA, de scherpte en het contrast hoger zijn.

Weinig of geen axiale CA

Axiale CA is iets anders; hier gaat het om roze dan wel groene kleuren op de voorgrond of achtergrond. Bijna alle F-objectieven (met uitzondering van de nieuwste) lijden daaronder en het is een beeldfout die soms erg storend kan zijn en die dan ook moeilijk in de nabewerking te corrigeren is.

Grotere lichtsterkte

Tot nu toe hebben we pas twee objectieven met een hogere lichtsterkte dan f/1.4 gezien bij de Z-objectieven, maar je kunt er zeker van zijn dat het er meer gaan worden. De 50mm f/1.2 is er al, maar de 85mm zal ongetwijfeld ook minimaal deze lichtsterkte hebben. Er bestaat een patent van een 35mm f/1.2, maar in de roadmap is dat objectief niet terug te vinden. 

Betere coating en andere voordelen

Tegelijk met de Z-objectieven heeft Nikon ook de Arneo-coating geïntroduceerd. Deze objectieven zijn dus nog beter geschikt voor fotograferen in situaties met sterke lichtbronnen in beeld en tegenlicht. Ook zien we bij meerdere objectieven dat ze minder extreem bolle frontlenzen hebben, wat ook weer reflecties tegengaat. 

Verder zijn er nog wat voordelen, die niet meteen met de nieuwe vatting verbonden zijn. Een aantal F-objectieven zijn minimaal tien maar soms zelfs twintig jaar oud en de ontwikkeling van de techniek, met name waar het asferische en andere bijzondere lenselementen betreft, staat niet stil. Sowieso zijn nieuwe ontwerpen in deze gevallen dus bijna altijd een heel stuk beter.

Conclusie

Het is moeilijk voor te stellen maar het is pas twee jaar geleden dat de Z-serie geïntroduceerd werd. Sindsdien heeft Nikon de verwachtingen ruim overtroffen. De komende twee jaar zal de reeks objectieven al van een indrukwekkend omvang zijn. Natuurlijk hoef je als je met een Nikon DSLR fotografeert niet over te stappen, Nikon maakt genoeg uitstekende objectieven in de F-vatting. Maar het wordt met de komst van nieuwe, hoogwaardige objectieven natuurlijk wel steeds verleidelijker! 

Dit artikel werd geschreven door Dré de Man en gepubliceerd in DIGIFOTO Pro 1.2021.