De Ondergedoken Camera – Fotografen in het geheim

Jongen met pan, © Emmy Andriesse

Het collectief dat later bekend zou worden als De Ondergedoken Camera bracht met hun clandestiene beelden niet alleen het verzet in beeld, maar ook het alledaagse leven in tijden van dreiging. Onder leiding van cineast Fritz Kahlenberg en verzetsman Tonny van Renterghem werd fotografie een stille vorm van verzet – en soms zelfs bewijs. De foto’s van de Hongerwinter, in het geheim naar Londen gesmokkeld, zouden later bijdragen aan voedseldroppings voor de uitgehongerde bevolking.

Beelden die meer zeggen dan woorden

Wat dit project uitzonderlijk maakt, is hoe de fotografie zelf centraal staat. De beelden zijn niet zomaar documentair materiaal: ze zijn scherp, eerlijk en vaak hartverscheurend. Gemaakt met minimale middelen en onder maximale druk. Geen studio, geen statieven, geen tweede kans – alleen een camera, verstopt in een jas, gericht vanaf de heup, met één poging om het moment te vangen.

Die vorm van discreet en snel handelen vraagt om een andere aanpak dan de studiofotografie van vandaag – zie ook deze praktische tips voor onopvallend fotograferen in kleine settings.

De Ondergedoken Camera toont niet alleen de zichtbare sporen van oorlog en onderdrukking, maar ook de menselijkheid daartussen. Straatbeelden, blikken van voorbijgangers, schaarste op markten – alledaagse momenten die onder het juk van de bezetting een bijna surreële lading krijgen.

jongen voor etalage, © Emmy Andriesse

Wie goed kijkt, ziet hoe de fotografen speelden met ruimte en richting binnen hun beperkingen — principes die je vandaag de dag nog steeds terugziet in bijvoorbeeld compositieregels over kijkrichting.

Een reconstructie van samenwerking, creativiteit en moed

Het boek De Ondergedoken Camera biedt een diepgravend en rijk geïllustreerd overzicht van deze bijzondere onderneming. Historici René Kok en Erik Somers – beiden verbonden aan het NIOD – plaatsen de beelden in een zorgvuldig opgebouwde historische context. Het is geen fotoboek in traditionele zin, maar een reconstructie van een fotografische verzetsmissie waarin samenwerking, creativiteit en moed centraal staan.

Naast de beelden geeft het boek ook aandacht aan de mensen áchter de camera. Wie droeg de apparatuur? Wie ontwikkelde de films in het geheim? Hoe werden de opnames verspreid? Vragen die in deze uitgave, op basis van uitvoerig archiefonderzoek, eindelijk uitgebreid worden beantwoord.

De fotografen

Onder de deelnemers vinden we grote namen als Emmy Andriesse, Cas Oorthuys, Charles Breijer, Marius Meijboom, Ad Windig en Krijn Taconis. Wat hen verbond was niet alleen hun vakmanschap, maar ook hun bereidheid om de lens te richten op gevaar. Hun samenwerking was nauw en gedurfd: ze deelden informatie, materialen en risico's. Niet zelden ontwikkelden ze hun films in geïmproviseerde donkere kamers, soms zelfs in verzetsadressen verspreid door de stad.

Tentoonstelling bij FOAM

Voor wie het werk in context wil beleven, presenteert FOAM van 1 mei t/m 1 september de gelijknamige tentoonstelling De Ondergedoken Camera. Deze expositie, mede georganiseerd door NIOD en samengesteld door onder meer voormalig conservator Hripsimé Visser en Foam-curator Claartje van Dijk, vormt onderdeel van de viering van 750 jaar Amsterdam en 80 jaar bevrijding. Hier komt het verhaal tot leven – via de beelden, de context en de mensen erachter.

Hongerwinter Nederland, © Emmy Andriesse

Over de auteurs bij De Ondergedoken Camera

René Kok en Erik Somers zijn gerenommeerde onderzoekers op het gebied van historische fotografie. Eerder publiceerden ze onder meer Het Grote 40-45 Boek, De Jodenvervolging in foto’s. Nederland 1940-1945 en Stad in oorlog. Amsterdam 1940-1945. Met De Ondergedoken Camera voegen ze een essentieel hoofdstuk toe aan de visuele geschiedschrijving van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het resultaat is een uitgave die zowel visueel als inhoudelijk indruk maakt.

Over het boek

De Ondergedoken Camera telt 256 pagina's, heeft een formaat van 19 x 25 cm en kost €39,95. Het boek is verkrijgbaar via WBooks of te koop in de boekhandel.