De jeneverindustrie van Schiedam in beeld

Tekst en fotografie Ezra Böhm, ambassadeur DIGIFOTO Pro  

Dit artikel is gepubliceerd in DIGIFOTO PRO 2.2025

De opkomst van Schiedam 

In de middeleeuwen was Schiedam een strategische plaats, gelegen langs belangrijke handelsroutes aan de rivier de Schie. Met haar gunstige ligging groeide Schiedam uit tot een belangrijk handelscentrum, waar scheepsbouw en visserij floreerden. Echter, met de opkomst van Rotterdam in de 16e eeuw, verloor Schiedam haar prominente positie in de handel en moest de stad op zoek naar een nieuwe economische pijler. Dat vonden ze met de opkomst van fabrieksmatig produceren van jenever, wat tot dan toe een huisnijverheid was. Veel Nederlandse steden stonden terughoudend tegenover de grootschalige productie van jenever. De rook zorgde voor een enorme stank en een ongezonde leefomgeving en de massale productie leidde tot alcoholisme en vele andere sociale problemen. Schiedam kampte in de 17e eeuw met economische tegenslagen en was hevig opzoek naar werkgelegenheid en stedelijke inkomsten. Bovendien beschikte Schiedam over infrastructuur die gunstig was voor de jeneverindustrie Schiedam, zoals de aanwezigheid van molens van Schiedam voor het malen van graan en een gunstige ligging aan het water voor transport.

De combinatie van economische noodzaak en logistieke voordelen maakte dat Schiedam in de 18e en 19e eeuw razendsnel uitgroeide tot het kloppende hart van de wereldwijde jeneverhandel. In haar hoogtijdagen telde de kleine stad een duizelingwekkend aantal van 364 distilleerderijen en 20 korenmolens en werd er wekelijks in de stad tussen de één en anderhalf miljoen liter jenever geproduceerd en via de havens verscheept. De opkomst van deze industrie bracht niet alleen welvaart, maar ook veel leed voor de inwoners van de stad. De dikke zwarte rook en dampen van de talloze branderijen hingen als een deken over Schiedam en bedekte de huizen met een laag as. Dit zorgde ervoor dat de stad haar bijnaam 'Zwart Nazareth' kreeg.

Ook de werkomstandigheden in de branderijen waren extreem zwaar. Door werkdagen van wel 16 uur moesten de stokers zichzelf verplicht op de been houden met hun eigen gestookte jenever. Elk uur riep de meesterstoker zijn mannen bij elkaar, waarna iedereen zijn eigen jeneverglaasje onder de pet vandaan haalde en een shot kreeg voor energie. De glazen waren voetloos, dus nippen of wegzetten was niet mogelijk. Met meer dan 1 liter per dag per persoon, werden de arbeiders verslaafd gemaakt om hen zo in de stokerij te houden.

Tegenwoordig is Schiedam er beter aan toe, maar haar oorspronkelijke identiteit is niet verdwenen. De stad kent een zeer hoog migratie percentage en is daarom ook politiek gezien erg verdeeld. Door de industriële geschiedenis waarin vakmanschap en productie centraal stonden is het opleidingsniveau in de stad erg laag, wat mede zorgt voor werkloosheid en leefbaarheidsproblemen in bepaalde wijken. Toch zijn er ook kansen. De stad zet steeds meer in op erfgoed, toerisme en ambachtelijke productie. Er zijn nog steeds vier jeneverstokerijen actief die hun gemoute graan nog altijd halen bij enkele van de zeven overgebleven korenmolens. Met een strategische focus op cultuur en economie kan de stad zich verder ontwikkelen zonder haar unieke karakter te verliezen. De inwoners van Schiedam hebben er zelfs voor gekozen om de zwarte asresten op hun huizen te laten zitten: ‘Dat hoort bij Schiedam’, vinden ze.

Theo De Rooij links, Rob Batenburg midden, Tygo Speelmeijer rechts Camera

Canon EOS R5 | Objectief Canon RF 15-35mm f2.8L IS USM | Diafragma f/9.0 | Sluitertijd 1/200s | ISO 320

De Reuzen van Schiedam 

De zogenoemde Reuzen van Schiedam (de molens van Schiedam) zijn een uniek overblijfsel van de bloeiperiode in de jeneverindustrie en nergens op de wereld op deze manier te zien. De zeven molens zijn, met de hoogste 44,8 meter, de hoogste ter wereld en een uniek overgebleven stuk erfgoed, dat naar mijn mening Kinderdijk en de Zaanse Schans overstijgt. Een van de bekendste molens die nog altijd in bedrijf is, is Molen De Vrijheid. Deze fabrieksmolen maalt nog steeds het graan dat in de branderijen wordt gebruikt voor het beslag van de moutwijn, de basis van jenever. Wanneer ik de molen in de vroege morgen binnenstap voor de shootdag, word ik meteen enthousiast. Een fabrieksmolen uit 1785 die nog volop in productie is en bijna volledig authentiek oogt en functioneert! Via de compleet uitgeholde trappen klim ik naar de zevende verdieping voor het groepsportret. Een waanzinnig uitzicht over de stad, met de opgaande zon die de drie generaties molenaars kleurt, torent als helden boven de stad uit.  

Onder de kop van de molen bevinden zich de maalstenen, waar de molenaar via een touwconstructie de hoeveelheid en dichtheid van het malen bepaalt. Tijdens het fotograferen in het prachtige binnenvallende zonlicht vertelt Theo wat De Vrijheid zo bijzonder maakt: ’Wij werken op traditionele wijze en leveren graag meel dat vrij is van industriële bewerkingen. Meel uit een molen is echt een puur gemalen korrel dat noem je volkoren. In de fabriek wordt witte bloem vaak simpelweg met wat zemelen aangevuld. Bovendien halen fabrieken de kiem uit de korrel, en daarmee verlies je het meest waardevolle deel, rijk aan voedingsstoffen. Dit doen ze enkel om het meel langer houdbaar te maken.’ 

Het ambachtelijke maalproces van de molen zorgt voor een gezonder, eerlijker en duurzamer product dan het graan dat in grootschalige fabrieken wordt verwerkt. Dit maakt de jenever van Schiedam niet alleen historisch authentiek, maar ook van uitzonderlijke kwaliteit. Door de toenemende aandacht voor de kwaliteit van eten in de laatste decennia, winnen ambachtelijke producten steeds meer aan populariteit. De molenaars kunnen de vraag naar hun product amper aan.  

Vervolgens dalen we af naar de graanzolder. Het gemalen graan wordt met behulp van touwen en windkracht naar deze verdieping getakeld, een proces dat luieren wordt genoemd.  Een fantastische scène waarin de grootsheid, schoonheid en authenticiteit van de molen volledig tot uiting komen, maar ook een uitdaging om te fotograferen.

jeneverindustrie Schiedam

De jeneverindustrie Schiedam

Een van de meest iconische plekken waar het ambacht nog springlevend is, is De Gekroonde Brandersketel, gevestigd in het Nationaal Jenevermuseum. Hier wordt nog altijd jenever gestookt volgens een 17e-eeuws recept, met een ambachtelijk stookproces dat nauwelijks veranderd is sinds de hoogtijdagen van de industrie. ‘Deze moutwijnjenever wordt in de wereld nog maar door een handjevol stokerijen gemaakt. Door de traditionele manier van werken is onze jenever te vergelijken met de duurste whisky’s ter wereld,’ aldus stoker Rutger Visman.

Het is een ambacht waar ik als fotograaf helemaal los kan. Rook, vuur, houten vaten en goeie koppen. Het hoofdbeeld van deze serie is de verbeelding van het verhaal eerder in het artikel, waarin de stokers een shot jenever krijgen vanuit de voetloze glaasjes. Een traditie met een pijnlijke oorsprong, maar essentieel voor het verhaal van de branderijen. Samen met de stokers bouwen we de scène op zoals het er vroeger echt zou hebben uitgezien, volledig met passende kleding en natuurlijk het originele voetloze glaasje. Het gehele proces van de foto heeft drie uur geduurd en kent verschillende lichttechnieken zoals het nabootsen van vuur en de inkomende zon dat allemaal uit flitsers bestaat. Benieuwd naar hoe ik dit beeld heb gemaakt? Bekijk deel 2 online op digifotopro.nl, waarin ik de beelden uit de Schiedamse shoots uitgebreid bespreek en vertel over mijn gebruikte lichttechnieken.

Theo De Rooij Camera

Canon EOS R5 | Objectief Canon RF 15-35mm F2.8L IS USM | Diafragma f/2.8 | Sluitertijd 1/200s | ISO 50

Theo De Rooij beneden, Rob Batenburg boven

Camera Canon EOS R5 | Objectief Canon RF 15-35mm F2.8L IS USM | Diafragma f/2.8 | Sluitertijd 1/100s | ISO 800

Het belang van behoud van ambachten 

Vandaag de dag heeft de  moderne industrie veel van het traditionele vakmanschap vervangen, maar in Schiedam leeft het ambacht voort. Molen De Vrijheid en De Gekroonde Brandersketel bewijzen dat erfgoed en innovatie hand in hand kunnen gaan. Het voortbestaan van deze ambachten is niet alleen een eerbetoon aan het verleden, maar ook van cruciaal belang voor het behoud van Nederlands cultureel erfgoed. De ambachtelijke jenever en het traditionele molenaarswerk laten zien dat kwaliteit en authenticiteit een belangrijke plek blijven innemen in een wereld die steeds meer wordt gedomineerd door massaproductie.

Schiedam is niet zomaar een stad, het is een levend museum van vakmanschap en traditie. Haar molens draaien nog steeds, haar branderketels stoken nog altijd en de verhalen van de ambachtslieden blijven verteld worden. Daarmee blijft Schiedam een baken van cultureel erfgoed en een stad die het waard is om te bezoeken. 

Old Schiedam jenever

Camera Canon EOS R5 | Objectief Canon RF 15-35mm F2.8L IS USM | Diafragma f/7.1 | Sluitertijd 1/100 | ISO 500

Wie is Ezra Böhm?

Ezra Böhm is een kunst- en reclamefotograaf met een passie voor visuele storytelling. Opgegroeid in Utrecht en opgeleid aan de Fotovakschool in Amsterdam, heeft hij zich ontwikkeld tot een veelzijdig fotograaf die zowel eigen werk creëert als opdrachten uitvoert binnen de culturele sector. Naast zijn fotografie deelt hij zijn kennis door middel van workshops en cursussen over fotografie, flitstechnieken en beeldbewerking. Daarnaast organiseert hij groepscursussen bij enkele ambachten uit zijn boek Forgotten Heroes.

Benieuwd naar zijn werk en workshops? Neem een kijkje  op ezrabohm.com en volg hem op Instagram via @ezrabohm_official.