Straatfotografie en kinderen, een complex thema

Argumenten vóór

Een belangrijk argument vóór het fotograferen van kinderen in de openbare ruimte is de authenticiteit en spontaniteit van kinderen. Ze gedragen zich vaak ongedwongen en expressief en dat levert vaak krachtige en authentieke beelden op. Zulke foto’s laten een sfeer van onschuld en speelsheid zien.
Artistieke vrijheid zou ook een argument kunnen zijn. Kinderen maken, net als volwassenen, deel uit van het leven op straat. Waarom zou je ze dan niet fotograferen? 

Argumenten tegen

Er lijken meer argumenten tegen het fotograferen van kinderen te zijn:

• Privacy van het kind: kinderen kunnen de implicaties van gefotografeerd worden niet volledig overzien. Hun recht op privacy is cruciaal en kan geschonden worden, vooral als de foto's online worden gepubliceerd.
• Veiligheid van het kind: het publiceren van herkenbare beelden van kinderen kan onbedoelde risico's met zich meebrengen, zoals ongewenste aandacht van vreemden of misbruik van beelden.
• Kwetsbaarheid: kinderen zijn kwetsbaarder dan volwassenen. Een foto kan een kind in een nadelig daglicht stellen of leiden tot pesterijen.
• Gebrek aan toestemming: kinderen kunnen geen weloverwogen toestemming geven. Ouders moeten dat doen en die zijn vaak niet aanwezig of op de hoogte.

De juridische kant in Nederland

Het zal je niet verbazen dat het publiceren van een straatfoto van een kind in een Facebookgroep voor straatfotografen veel minder discussie oplevert dan wanneer je dezelfde foto in een meer algemene Facebookgroep over fotografie plaatst. Die discussie online komt vaak voort uit onbekendheid met de juridische of ethische kaders van de straatfotografie.

Nederland kent geen algemeen verbod op het fotograferen van mensen in de openbare ruimte. Je hebt te maken met het auteursrecht (van de fotograaf) en het portretrecht (van degene die jij hebt gefotografeerd). Volwassenen en kinderen hebben in principe dezelfde rechten.

Als iemand herkenbaar in beeld is, speelt de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) een belangrijke rol bij de publicatie van deze foto's. Er kan dan sprake zijn van een persoonsgegeven. Zonder al te diep in te gaan op de juridische aspecten zou je kunnen zeggen dat kinderen juridisch gezien niet meer rechten hebben dan volwassenen als het gaat om het maken en publiceren van straatfoto’s. Kinderen zullen zelf niet zo snel bezwaar maken tegen publicatie van hun foto, dat zullen de ouders mogelijk doen. De vraag is of een rechter het belang van de privacy van het kind zwaarder weegt dan jouw belang van de vrijheid van meningsuiting en/of artistieke vrijheid.

Ethische overwegingen

De ethische overwegingen bij het fotograferen van kinderen reiken wat mij betreft verder dan de juridische kaders. Het gaat hier om respect, verantwoordelijkheid en empathie.

Hoewel die waarden en normen ook voor het fotograferen van volwassenen op straat geldt, ligt het fotograferen van kinderen toch vaak erg gevoelig. Bij fotografen zelf, maar ook bij omstanders die geen directe relatie hebben met het kind.

Aspecten met betrekking tot ethische waarden

• Respect voor de kwetsbaarheid: kinderen zijn van nature kwetsbaarder en minder in staat om hun eigen belangen te behartigen. Fotograferen en publiceren van hun foto’s vereist daarom extra voorzichtigheid en respect.
• Anonimiteit: overweeg of het echt noodzakelijk is om het gezicht van een kind herkenbaar in beeld te brengen. Soms is een foto van achteren, of alleen een detail, net zo krachtig en maakt veel minder inbreuk op de privacy.
• Context van de foto: plaats de foto altijd in een respectvolle en passende context. Vermijd beelden die kinderen in een negatief, gênant of gevaarlijk daglicht kunnen stellen.

De gouden regel: vraag jezelf af: 'Zou ik willen dat een foto van mijn eigen kind (of een kind dat ik goed ken), in deze situatie, op deze manier, gepubliceerd zou worden?' Als het antwoord nee is, doe het dan niet.

Mijn persoonlijke afweging

Mijn standpunt ten opzichte van het fotograferen van kinderen op straat veranderde in de afgelopen vijftien jaar. In mijn begintijd fotografeerde en publiceerde ik regelmatig foto’s van kinderen. Ik dacht er eigenlijk niet echt bij na. Kinderen waren voor mij onderdeel van de samenleving en ik zag absoluut geen problemen.
In de loop van de jaren ontstonden meer discussies, vooral online, over de kwetsbaarheid van kinderen op straatfoto’s. Over het mogelijk misbruiken van (straat)foto’s van kinderen door kwaadwilligen. Ik besloot op een gegeven moment helemaal geen foto’s meer te maken van kinderen. 

De laatste jaren fotografeer ik af en toe weer kinderen op straat. Als ze onherkenbaar in beeld zijn, dan publiceer ik de foto’s ook. Als ze herkenbaar zijn, dan vraag ik de ouders om toestemming voor publicatie, hoewel dat bij mij in de praktijk zelden gebeurt. Ik vind het te veel gedoe, dus fotografeer ik herkenbare kinderen liever niet. Net als bij het fotograferen van volwassenen, moet er wel duidelijk een verhaal te zien zijn als ik een kind op de foto zet.

Het fotograferen van kinderen in de straat kan leiden tot onvergetelijke beelden, maar het vraagt om een hoge mate van ethisch bewustzijn en voorzichtigheid. Door zorgvuldig te werk te gaan, eventueel toestemming te vragen en de privacy van het kind altijd voorop te stellen, kun je prachtige en verantwoorde straatfotografie blijven doen. Bedenk wel dat ethiek geen exacte wetenschap is. Elke fotograaf maakt daarin zijn eigen keuzes. Oordeel niet te snel wanneer je een straatfoto van een kind voorbij ziet komen. Vraag de fotograaf liever wat zijn/haar afwegingen waren. Misschien was er wel toestemming om te publiceren.

Meer zien?

Ben je geïnteresseerd in straatfotografie en wil je deel uitmaken van een inspirerende community? Check dan De Straatfotoclub voor meer informatie over lidmaatschappen, online sessies, en wandelingen. Volg Fokko Muller ook op Instagram via @fokkomuller, of bezoek zijn website om op de hoogte te blijven van zijn werk en tips!