'Ik leg het einde van een leven vast'
MaM: Troostende beelden van Rob Becker
Make a Memory (MaM) is een ideële stichting die ouders in de gelegenheid stelt ‘de laatste momenten’ van het leven van hun ernstig zieke, terminale of overleden baby's en kinderen door een professionele fotograaf vast te laten leggen. Een van die professionele fotografen is Rob Becker (1965). De Amsterdamse fotograaf brengt meteen een correctie aan: ‘laatste momenten’ moet niet al te letterlijk worden genomen. Veelal gaat het om de laatste dagen, weken en zelfs maanden, bijvoorbeeld als het moment van overlijden aan een erfelijke ziekte nog niet te voorzien is.
Onschatbare waarde
‘De volgende dag waren jullie er in het ziekenhuis om mooie foto’s van ons te maken. We hebben dit zo ontzettend gewaardeerd! Het feit dat jullie op oudejaarsdag naar ons toe kwamen om prachtige foto’s te schieten van ons samen met ons meisje, heeft ons echt ontroerd. Foto’s die van onschatbare waarde blijken; het enige tastbare dat wij uiteindelijk van onze dochter bezitten.’
Het zijn woorden van deze strekking – te lezen op de site van MaM en achtergelaten door de ouders van een overleden kind – die aangeven hoe nodig en nuttig het werk van Rob is. Aangesloten bij het landelijke fotografennetwerk van MaM bezoekt hij ouders in ziekenhuizen en incidenteel in de huiselijke omgeving om de laatste uren van hun kind op beeld vast te leggen. De doodsoorzaken van de kinderen zijn uiteenlopend. Veelal te vroeg geboren zuigelingen, in andere gevallen zieke kinderen op de afdelingen kinder-IC, kindergeneeskunde en oncologie en soms tragische ongelukken. Gevraagd naar het waarom antwoordt de Becker dat het voor hem een manier is om iets terug te geven, om iets voor de medemens te doen zonder dat het iets oplevert. 'Het relativeert mijn gebruikelijke werkscene, staat los van deadlines en geld.'
Zittend in zijn werkkamer in Amsterdam-Noord vertelt Becker dat de foto’s in eerste instantie bedoeld zijn als herinnering en nabestaanden kunnen helpen tijdens het rouwproces en bij de verwerking van het verlies. 'Dat werkt, weten we. In vroegere tijden werden de overleden kindjes gelijk bij de moeder weggehaald. Die ouders hielden daar vaak een levenslang trauma aan over. Daarin ligt het motief dat het ziekenhuispersoneel, het initiatief ligt dus niet bij MaM, er bij de ouders op aanstuurt een fotograaf te laten komen. Het is een service waar ziekenhuizen graag gebruik van maken en waarachter een soort therapeutische reden schuil gaat.'
Stimulerende reacties over het belang van zijn werk krijgt Becker dan ook vooral van artsen en verpleegkundigen. Zij zien de ouders terug op het zogeheten terugkomgesprek, dat zes weken na het overlijden plaatsvindt, en merken dan dat de ouders vaak heel blij met de foto’s zijn. Becker herhaalt nog eens dat het een kosteloze dienst is. 'De situatie staat het niet toe om er geld voor te vragen. Het is een dienst die je deze ouders in verdrietige omstandigheden kunt bewijzen. Zouden ze voor de foto's moeten betalen, dan ontstaat een verkeerde machtsverhouding. We willen niet de schijn opwerpen dat we door foto's te leveren gebruik, of beter misbruik maken van de omstandigheid waarin de ouders verkeren.'
Op de vraag of we dit doodsfotografie mogen noemen, reageert Becker afwijzend. 'Ik bedrijf geen doodsfotografie, post-mortem-fotografie of wat dan ook. Het is ook geen uitvaart- of rouwfotografie. Ik leg het einde van een leven vast. Wij fotograferen ernstig zieke kinderen, kinderen die terminaal zijn of net zijn overleden. En ja, het komt voor dat ik erbij ben als het kind overlijdt. Maar dat maakt van mij nog geen doodsfotograaf.' Voor de duidelijkheid voegt Becker eraan toe dat MaM niet op uitvaarten en begrafenissen van de kinderen fotografeert.
Creatief
De omstandigheden waarin hij moet fotograferen zijn niet zo lastig als wel wordt gedacht. Weinig ruimte, slecht licht? Valt reuze mee. Soms een beetje krap, maar dat hoeft geen probleem te zijn. 'Wees creatief. En er is altijd genoeg licht, zeker in ziekenhuizen', zegt hij. 'Als je te weinig licht hebt, dan doe je meer licht aan. Meestal is er daglicht en zijn er vaak behandellampen aanwezig, waarmee het licht via het plafond is te weerkaatsen.' Zo heeft Becker nog nooit willen en hoeven te flitsen, wat ook wel zo prettig is voor de nabestaanden, die zichzelf in een buitengewoon moeilijk moment van hun leven terugvinden.
Zijn het niet de fysieke omstandigheden die lastig zijn, dan toch zeker het emotionele aspect van het werk? Het besef dat de soms zeer jonge kinderen de kans is ontnomen om te leven. Hoe houdt Becker het droog? 'Door niet te betrokken te raken, door niet te vragen naar de achtergrond van het overlijden. Dat is niet relevant. Het is altijd kut en verdrietig, schrijf dat zo maar op! Er zijn situaties die afschuwelijk zijn en die me echt niet onberoerd laten. Maar ik laat het nooit persoonlijk worden. Het is niet mijn verhaal, ik moet registreren. Ik ben natuurlijk een vreemde, weliswaar gewenst, maar een vreemde. En daar moet ik me naar gedragen.' Nu helpt het hem – in meerdere opzichten - dat hij zo’n vijftien jaar lang verpleegkundige is geweest, ook even op de couveuseafdeling. 'Ik beweeg me gemakkelijk om en rond het ziekenhuisbed. Als fotograaf word ik bijvoorbeeld geconfronteerd met verschillende rouwemoties. Woeste ouders, intens verdrietige ouders, berustende ouders en, hoe gek ook, soms opgewekte ouders. Als je weet dat die sterk wisselende emoties bestaan, is het minder vreemd dan voor iemand die nooit in de zorg heeft gewerkt.'
Becker, vooral actief in het VUmc, AMC plus een stuk of zes, zeven andere ziekenhuizen, stuit tijdens zijn werk weleens op culturele verschillen, op hoe nationaliteiten en mensen verschillend met de dood en met de overledene omgaan. Islamitische kinderen moeten bijvoorbeeld binnen 24 uur begraven worden en binnen een aantal Chinese culturen is het voor de ouders een taboe de overledene aan te raken.
Lijfelijk
'Hoe ik een shoot doorgaans opbouw? Ik fotografeer gemiddeld twintig minuten tot een half uurtje. Daarbij ensceneer ik eigenlijk nooit. Ik doe vaak wel een suggestie. Hoewel ik mensen soms de prachtigste handelingen uit zichzelf zie doen.' Becker laat de ouders graag contact maken met het kind. Lijfelijk contact is belangrijk voor de foto. Een hand door het raam van een couveuse of een voetje laten rusten in de hand van de ouders. Handen en voeten werken heel goed, zegt hij. Het is vaak ook eenvoudig voor de ouder om uit te voeren en een moment waarna meer mogelijk is.
Maar het gebeurt dat ouders niets willen. Of ze willen wel, maar durven niet. Of de ene ouder wil wel, maar de andere niet. Dan is het aan hem om subtiel te schipperen. 'Je moet ze wat coachen. Voor mij is het tachtigste, voor hen de eerste keer.' Waarbij hij erop vertrouwt dat de ervaring leert dat ouders achteraf vaak heel blij zijn met de beelden. Bovendien laat hij in de eerste paar minuten van de shoot op het display van de camera al even (in zwart-wit) zien hoe het ongeveer wordt; dat stelt de ouders doorgaans gerust. Verder, zo vervolgt Becker, probeert hij foto’s te maken die er zo prettig mogelijk uitzien, en dat gaat in zwart-wit vaak beter, want rustiger. In kleur leidt de bontgekleurde apparatuur vaak af. Een andere reden om voor zwart-wit te kiezen, is dat de kinderen er vaak slecht uitzien, bijvoorbeeld als gevolg van huidverkleuringen of loslatende huid. Het is ook daarom dat Becker de foto’s hier en daar retoucheert. Zijn trademark evenwel blijft het realisme. Reden is, zegt Becker, dat ouders niet zitten te wachten op een gemanipuleerd beeld waarin ze hun kind nauwelijks meer herkennen. Zij willen zien hoe het was, ze willen hun kind zien. Hij licht toe dat het werk dat hij doet eerder journalistieke fotografie dan studio- of portretfotografie is. 'Het moet snel, trefzeker en alert gebeuren. En je moet als fotograaf voorzichtig te werk gaan, als een fly on the wall. Niet om sneaky te zijn, maar om meer rendement uit de shoot te halen.'
Becker voegt eraan toe dat alle mogelijke ervaring die hij in andere fotografiedisciplines opdoet, natuurlijk doorwerkt in het fotograferen voor MaM. 'Ik maak vooral portretten en lange, documentaire series waarbij de interactie met de geportretteerde of gevolgde mensen telt. Het werken op onvoorziene, uiteenlopende locaties bij bestaand licht leert je improviseren onder alle (licht)omstandigheden en jarenlange ervaring met het fotograferen van ballet en dans levert bijvoorbeeld nuttige routine op bij het voorzien van beslissende momenten die zomaar voorbij kunnen zijn.'
‘Ouderen’
De vraag waarom de dienst niet wordt uitgebreid door ook overleden ‘ouderen’ fotograferen, vindt Becker niet relevant. 'MaM fotografeert kinderen en in verreweg de meeste gevallen pasgeborenen waarvan geen of weinig foto's bestaan en die allemaal te vroeg in hun leven overlijden. Bij ouderen ligt dat anders. Daar is normaliter al veel beeld van gemaakt tijdens het leven. En zou MaM haar diensten die kant op uitbreiden, is er geen houden meer aan. We kunnen nu nog voldoen aan de vraag, dat zou dan niet meer kunnen (teveel kosten, te weinig beschikbare fotografen).'
Dat brengt Becker op de noodzaak van meer fotografen, die zich willen inzetten voor MaM. Op het moment van spreken, telt het netwerk 140 fotografen verdeeld over heel Nederland. 'Gestreefd wordt naar een service van 24/7. Maar de stichting krijgt twee tot drie meldingen per dag, maar soms ook tien in één weekend. Zelf heb ik al een paar keer twee reportages op een dag gemaakt. Wat ik wil zeggen, is dat het voor de stichting soms lastig is om de 24/7-service waar te maken.' Toch wil hij aan de oproep om meer fotografen iets toevoegen: 'We zijn op zoek naar goede, ervaren all-round beroepsfotografen, gewend aan het maken van documentaire of journalistieke reportages over mensen en met goede sociale vaardigheden. Levenservaring en praktijkervaring als professioneel fotograaf zijn van groot belang. Mensen die net een opleiding of cursus hebben afgerond of fotografen die de hele dag met studiolampen in de weer zijn, kunnen dit weleens een lastige discipline vinden.'
Stichting MaM
Stichting MaM biedt ouders de gelegenheid een professionele fotograaf bij hen thuis of in een ziekenhuis te laten komen om foto’s te maken die zullen dienen als troost bij het verlies van en als herinnering aan hun ernstig zieke en terminale of reeds overleden kind. De stichting fotografeert op ideële grondslag pasgeborenen vanaf een zwangerschap van 23 weken en kinderen tot en met 17 jaar oud. De foto’s die de stichting levert onderscheiden zich in positieve zin technisch en inhoudelijk van de foto’s die ziekenhuispersoneel en in voorkomende gevallen ouders zelf kunnen maken. De foto’s van MaM zijn beelden die behalve troost een prettige, blijvende herinnering bieden aan het kind en wezenlijk kunnen bijdragen aan de verwerking van het verlies. Voor de ouders zijn er geen kosten verbonden aan het ontvangen van. Zij krijgen binnen tien dagen een boekje met vijf afdrukken, plus een cd met alle geslaagde foto's in hoge resolutie. Het landelijke netwerk van 140 professionele fotografen dat zich inzet voor de stichting werkt op vrijwillige basis en alle onkosten worden gedragen door sponsoren, donaties, schenkingen en andere wettige inkomsten. Bij het toesturen van de foto’s en het contact met ouders wordt maximale privacy gewaarborgd. MaM is dag en nacht bereikbaar en streeft naar een dagelijkse 24-uurs inzetbaarheid van fotografen.
Tekst Cees Visser
Fotografie Rob Becker
DIGIFOTO Pro
Dit interview was eerder te lezen in DIGIFOTO Pro 5.2018. Je kunt deze en andere edities los bestellen voor €7,95 inclusief verzendkosten (binnen Nederland).
Lees ook: Interview: portretfotograaf Martin Schoeller
Lees meer
