Fototentoonstelling onthult onvoltooide verleden

Een visueel album van Europees geheugen

De tentoonstelling brengt 27 fotografische projecten samen die tussen 2000 en 2024 zijn gerealiseerd in uiteenlopende hoeken van Europa. Elk project biedt een unieke blik op de manier waarop geschiedenis voortleeft in het heden. Sommige beelden registreren hoe het collectieve geheugen vorm krijgt in plechtige herdenkingen of museale re-enactments. Andere foto’s zijn rauw, intiem of zelfs confronterend, en leggen bloot hoe beladen het verleden nog altijd is – vooral in gebieden waar conflicten, migratie of koloniale sporen doorwerken.

De tentoonstelling telt in totaal 110 foto's en 6 videowerken, verdeeld over zeven thematische secties. De visuele diversiteit is groot: van documentaire benaderingen tot geconstrueerde scènes, van klassieke zwart-wit tot digitale mixed media. Toch is er één verbindende rode draad: de vraag wat we precies zoeken in onze omgang met het verleden. Identiteit? Troost? Begrip? Of simpelweg houvast?

Het Huis van de Europese geschiedenis positioneert de tentoonstelling bewust als “een album”: een verzameling beelden die niet pretendeert volledig te zijn, maar die wel een caleidoscopisch beeld geeft van een continent in dialoog met zijn eigen verleden.

De rol van de fotograaf als herinneraar

In Onvoltooid verleden is elke foto meer dan alleen een visueel document – het is een monument in beeldvorm. Zoals Sarah Gensburger, hoogleraar aan Sciences Po in Parijs, stelt: “Elke foto is een klein monument, een getuigenis van het verleden. Elk beeld is een daad van herinnering.” De kracht van fotografie ligt daarbij niet alleen in registratie, maar juist in haar vermogen tot interpretatie. De camera observeert, maar schept ook betekenis.

Fotografen als Michael Pappas, Valérie Leray en Roger Cremers tonen dat het verleden niet statisch is. In hun werk worden oude gebeurtenissen opnieuw gelezen via hedendaagse lenzen. Soms met eerbied, soms met afstand – maar altijd met bewustzijn van de sociale en politieke context. De keuze van het kadreren, het licht, de locatie, en zelfs het materiaalgebruik, draagt bij aan hoe een herinnering wordt gevormd en gedeeld.

“Herinnering is geen reconstructie, het is een creatie,” zegt Hervé Charles, kunstenaar en hoofd van de fotografieafdeling aan La Cambre. Zijn uitspraak vat de essentie samen van deze tentoonstelling: fotografie als een vorm van actieve herinnering, niet als passieve registratie.

Zeven thema’s, één verleden – hoe Europeanen herinneren

De tentoonstelling is onderverdeeld in zeven secties, die elk een andere vorm van omgang met het verleden representeren. Deze thematische aanpak benadrukt hoe uiteenlopend, maar ook hoe universeel, herinnering kan zijn.

Destination History toont hoe toerisme het verleden toegankelijk en ‘bezoekbaar’ maakt. Van Cleopatra’s zwembad tot de overblijfselen van Auschwitz – bezoekers balanceren tussen herdenking, nieuwsgierigheid en selfies.

Post-heroïsche herdenkingen onderzoekt hoe burgers zelf nieuwe vormen van herdenken creëren, los van officiële staatsceremonies. Hier verschuift het accent van grootsheid naar kwetsbaarheid – herinneren als een helend ritueel.

Re-enactments legt de nadruk op de fascinatie voor historisch spel. Fotografen documenteren hoe mensen historische gebeurtenissen naspelen met een haast obsessieve drang naar detail. Een vorm van herinnering die raakt aan identiteit, maar ook aan escapisme.

Helden creëren gaat over de constructie van grootheid. Van Atatürk tot Maradona – beelden tonen hoe helden worden gevormd, vereerd én bekritiseerd. Fotografie onthult het spanningsveld tussen verering en verwerping.

De herdenking voorbij onderzoekt wat er gebeurt als een verleden niet langer gewenst is. Denk aan het verwijderen van communistische of koloniale monumenten – beelden die laten zien hoe publieke ruimte wordt herschreven.

Het verleden als landschap laat zien hoe sporen van geschiedenis in het landschap liggen opgeslagen – soms onopgemerkt, soms bewust vergeten. Het verleden is niet altijd monumentaal, maar vaak subtiel aanwezig.

Alledaagse historici richt de lens op verzamelaars, amateurarchivarissen en erfgoedliefhebbers die eigenhandig het verleden bewaren. Geen officiële geschiedschrijving, maar persoonlijke pogingen om te herinneren wat dreigt te verdwijnen.

Deze thema’s laten zien dat het verleden in Europa geen eenduidig narratief kent. In plaats daarvan wordt het steeds opnieuw bevraagd, herschreven en geleefd – met fotografie als medium dat dit proces zichtbaar maakt.

Participatie en reflectie: fotografie als dialoog

Uniek aan Onvoltooid verleden is de actieve betrokkenheid van het publiek. Bezoekers kunnen deelnemen aan rondleidingen gebaseerd op de Visible Thinking Method – een methode die deelnemers uitnodigt om eerst te kijken, dan te interpreteren, en pas daarna context te ontvangen. Wat zie je? Wat voel je? Wat zou dit beeld kunnen betekenen?

Daarnaast organiseert het museum elke eerste zaterdag van de maand een Slow Looking Saturday. Tijdens deze sessies staat telkens één foto centraal, die in alle rust en met begeleiding van een gids wordt bekeken en besproken. In een tijd waarin we dagelijks honderden beelden consumeren, biedt deze aanpak een waardevol tegengeluid: langzame, bewuste aandacht voor fotografie.

Een generatie nieuwe blikken

Onvoltooid verleden is niet alleen een tentoonstelling van gevestigde namen. Zes studenten en jonge alumni van de fotografieafdeling van La Cambre kregen de kans om nieuw werk te maken, als visuele reflectie op de thema’s uit de tentoonstelling. Hun bijdragen worden gepresenteerd als eigentijdse tegenstemmen: fris, onderzoekend en soms confronterend.

Deze participatieve insteek verrijkt het geheel. Door de blik van jonge makers naast die van ervaren fotografen te zetten, ontstaat een gesprek tussen generaties – niet alleen over fotografie, maar ook over de manier waarop we omgaan met wat was, en wat we daarvan willen bewaren.

Praktische informatie: bezoek de tentoonstelling

De tentoonstelling Onvoltooid verleden – een Europees album loopt van 28 maart 2025 tot 11 januari 2026 in het Huis van de Europese geschiedenis in Brussel. De toegang is gratis, en de tentoonstelling is beschikbaar in vier talen (Nederlands, Frans, Duits, Engels).

Bezoekers kunnen online een rondleiding boeken, of zich aansluiten bij één van de maandelijkse Slow Looking-sessies. De tentoonstelling is geschikt voor iedereen vanaf 16 jaar. Daarnaast is er een uitgebreide catalogus beschikbaar, samengesteld door curatoren Simina Bădică en Stéphanie Gonçalves, met begeleidende teksten en verdiepende essays.

Wie fotografie niet alleen wil zien als beeld, maar als vorm van denken en herinneren, mag deze tentoonstelling niet missen.