De waarheid achter conflictdiamanten onthuld

Tekst Nina Oomen | Fotografie Kadir van Lohuizen 

Dit artikel is gepubliceerd in DIGIFOTO PRO 1.2025 

Kadir van Lohuizen werd geboren in Utrecht en groeide naar eigen zeggen op in een intellectueel gezin. Zijn moeder was kunsthistorica en zijn vader werkte als stedenbouwkundige planoloog bij Nederlandse Spoorwegen waardoor ze vrij door Europa konden reizen met de trein. Op de middelbare school ontdekte Kadir zijn passie voor fotografie. Hij was vooral gefascineerd door de magie van de Donkere Kamer. ‘Ik had er zelf een gebouwd in de kast van mijn ouders en leerde ontwikkelen en afdrukken.’ Uiteindelijk probeerde hij binnen te komen bij fotografie-opleidingen in Den Haag en Breda, maar werd beide keren roemloos afgewezen. ‘Ik viel in de categorie “Ga jij maar wat anders doen”,’ zegt hij lachend. ‘Achteraf begrijp ik het wel – ik maakte destijds vooral foto’s van koetjes en kalfjes, letterlijk en figuurlijk. Ik was eigenlijk veel te jong om echt te weten wat ik ermee wilde doen.’ De afwijzingen waren destijds wel een flinke klap en zorgde ervoor dat hij drie jaar lang geen camera meer had aangeraakt. Tot hij zijn droom volgde om de wijde wereld in te trekken.  

Zo herontdekte hij zijn liefde voor fotografie tijdens een lange reis in China in 1985. 'Ik had een oude Nikon F2 - een baksteen - en daar begreep ik pas echt de macht van de camera. Ik ontdekte dat je met beelden verhalen kunt vertellen. Achteraf gezien was die afwijzing dus misschien wel een blessing in disguise, anders had ik nooit gedaan wat ik nu doe.’  

Het ontstaan van Diamond Matters 

Van huis uit was Kadir zich altijd al bewust van maatschappelijke en politieke thema’s en hij was actief in de kraakbeweging, die in de jaren ’80 enorm groot was. Hier speelde niet alleen de woningnood een enorme rol, maar er werd ook veel gepraat over bredere thema’s, zoals de conflicten in Palestina en Nicaragua. In de jaren ’90 besloot hij om te reizen door verschillende conflictgebieden, met name in Afrika. ‘Ik zag dat sommige oorlogen eindeloos doorgingen, zelfs nadat de Koude Oorlog stopte door de val van de Sovjet-Unie. Waarom? Omdat er andere belangen speelden,’ zegt hij. Vooral in Angola, waar diamanten een cruciale rol speelden, begon Kadir in te zien hoe grondstoffen gewapende conflicten financierden. 'De opbrengsten van de diamanten gingen direct naar de strijdende partijen. De mijnwerkers zelf wisten nauwelijks wat hun vondsten waard waren. In feite hielden wij in het Westen die conflicten in stand, omdat wij de afnemers waren.' Omdat dit onderwerp het nieuws niet meer haalde voelde Kadir een enorme verantwoordelijkheid om de waarheid aan de wereld te laten zien. Zijn missie werd om het verhaal van de diamantindustrie van begin tot eind te volgen. 

Van de mijn tot de juwelier 

Het verkrijgen van toegang tot de diamantmijnen was gevaarlijk en complex. 'Anarchie vierde hoogtij in die gebieden. Mijn voordeel was dat ik er al eerder was geweest en een netwerk had. Maar het bleef risicovol. Vooral in Sierra Leone was het bloedlink. De rebellen van het Revolutionary United Front waren wreed; ze hakten ledematen af puur om angst te zaaien en moordden hele dorpen uit. Achteraf besef ik dat ik sommige risico’s beter niet had kunnen nemen, het had heel slecht kunnen aflopen,’ blikt hij terug. Kadir reisde meestal alleen, maar schakelde lokale gidsen in voor taal en veiligheid. 'In Angola is Portugees de officiële taal, in Congo Frans, maar in de mijngebieden spreken mensen vooral lokale talen. Zonder een gids verstond ik niemand en zij mij ook niet.' 

Interviews met mijnwerkers waren beperkt. Ze werden streng bewaakt door gewapende groepen en er was grote wantrouwen bij Kadir’s aanwezigheid vanwege zijn witte huidskleur. Er werd vaak gedacht dat hij een diamanthandelaar zou zijn. ‘Mijn droom was om een week bij de mijnwerkers door te brengen, maar ik had geluk als ik iemand tien minuten kon spreken.' De mijnwerkers werkten vaak onder slavernij-achtige omstandigheden. 'Ze kregen meestal geen loon, maar werkten voor eten. In theorie zouden ze delen in de opbrengst van een diamant, maar de waarde werd expres laag gehouden. Zelfs bij een kostbare vondst kreeg een arbeider misschien hooguit een dollar.' 

Kadir volgde de reis van de diamanten verder naar de internationale markt. 'Na de mijn komt de middle man, die de diamanten opkoopt voor grotere bedrijven, dan worden ze verhandeld in provinciehoofdsteden, daarna in de nationale hoofdsteden, en uiteindelijk worden ze geëxporteerd,’ legt hij uit. ‘Vervolgens ging er veel naar Antwerpen. Waar vroeger altijd net als in Amsterdam de diamanten werden gepolijst en geslepen. In die tijd gebeurde dat eigenlijk niet meer dus ze kwamen alleen nog naar Antwerpen omdat daar de handel zat in de financiële sector. Voor het slijpen en het polijsten ging het overgrote deel naar India.’  

In gesprek gaan met de grote spelers bleek lastig. Hoe hoger Kadir in de keten kwam, hoe moeilijker het werd om toegang te krijgen. ‘Bedrijven zeiden vaak dat ze niets te verbergen hadden, maar toch bleven de deuren negen van de tien keer gesloten.’ Ook na publicatie ondervond hij tegenwerking. ‘In Frankrijk zou Diamond Matters in Geo verschijnen. De publicatie werd een week voordat het naar de drukker zou gaan, stopgezet, omdat Geo gewaarschuwd was dat er een rechtszaak zou komen als ze het zouden publiceren. Ik had toestemming gekregen van Harry Winston, een van de meest prestigieuze juweliers ter wereld, om in hun zaak te fotograferen. Maar plots werd geëist dat ook de CEO in Beverly Hills akkoord zou gaan. Ik dacht meteen: dit gaat niet lukken, want zo maak je alleen maar slapende honden wakker. Tot mijn verbazing stemde hij toe! Daardoor kon de publicatie gewoon doorgaan. Het was een waardevolle les: eerlijkheid duurt het langst.’ 

Impact en het Kimberley Process 

Toen Diamond Matters in 2005 werd gepubliceerd, had de term ‘bloeddiamanten’ nog weinig bekendheid. Dat veranderde een jaar later met de Hollywood-film Blood Diamond (2006). De film zorgde ervoor dat het onderwerp wereldwijd bekend werd en het leidde tot de invoering van het Kimberley Process, een certificeringssysteem voor diamanten. ‘Een mooie ontwikkeling, maar dat systeem is helaas niet altijd waterdicht,’ bekent Kadir. ‘Diamanten worden vaak heen en weer gesleept en de certificering wordt aan een hele badge gegeven, niet per diamant. Ga nu maar eens naar een juwelier en vraag waar een diamant vandaan komt - negen van de tien keer weten ze het niet.’  

Hoewel Diamond Matters bewustzijn creëerde over de herkomst van diamanten, blijft de impact volgens Kadir beperkt. ‘Na mijn serie heb ik van een aantal mensen gehoord dat ze geen diamanten ringen meer hebben gekocht, dus wellicht heeft het iets veranderd op individueel niveau, maar als je nu naar de diamantgebieden in Angola gaat, is het niet veel beter dan toen. De verschrikkelijke werkomstandigheden en de uitbuiting zijn vandaag de dag nog steeds harde realiteit.’ 

Van diamanten naar voedselproductie 

In 2024 bracht Kadir zijn nieuwste boek Food for Thought uit, een project waar hij drie jaar aan heeft gewerkt. Met deze indrukwekkende reportage behaalde hij de tweede plaats in de categorie Storytelling van de Zilveren Camera. Wat begon als een nieuwsgierige zoektocht naar de herkomst van ons voedsel, bleek minstens zo uitdagend als het vastleggen van Diamond Matters. ‘Met alle boerenprotesten en wantrouwen in de sector dachten veel mensen dat ik hen in een kwaad daglicht wilde zetten,’ vertelt hij. ‘Maar ik wilde gewoon eerlijk laten zien waar ons eten vandaan komt. Ik had echt onderschat dat het net zo moeilijk zou zijn om een tomatenkas in Nederland binnen te komen als een diamantmijn in Angola.’  

Naast het boek maakte Kadir ook de gelijknamige serie Food for Thought voor de VPRO. Hij nam hierbij alles zelf op zich – van fotografie en interviews tot filmen, met een drone vliegen, regisseren en vaak het geluid. Hij werkt vrijwel altijd solo en neemt zelden opdrachten aan. ‘Niet per se omdat ik dat niet wil, maar ik word gewoon nooit gevraagd. Misschien denken mensen dat ik te duur ben,’ grapt hij. Toch heeft hij televisie en film de afgelopen jaren steeds meer omarmd, zowel uit fascinatie als uit noodzaak om financieel rond te komen. Wat zijn volgende project wordt, blijft een verrassing. ‘Ik heb wel ideeën, maar die hou ik nog even voor mezelf,’ knipoogt hij. Eén ding is zeker: welke richting hij ook kiest, het zal vast een verhaal zijn dat ons opnieuw aan het denken zal zetten.

Wil je meer zien van Kadir van Lohuizen en op de hoogte blijven van zijn werk? Neem dan een kijkje op noorimages.com/kadir-van-lohuizen of volg hem op Instagram via @kadirvanlohuizen. De Amerikaanse versie van Diamond Matters is te koop op Amazon en een gesigneerd exemplaar van Food for Thought is hier te bestellen.