Japanse fotografie van ama-duiksters in zwart-wit
Van 18 oktober 2025 tot en met 8 februari 2026 presenteert Huis Marseille Kusukazu Uraguchi. Shima no Ama. De tentoonstelling biedt een overzicht van tachtig betoverende zwart-witfoto’s uit het monumentale archief van deze Japanse fotograaf. Vanaf het midden van de jaren vijftig besteedde Kusukazu Uraguchi (1922-1988) dertig jaar van zijn leven aan het fotograferen van de ama, de Japanse vissersvrouwen en duiksters in de regio Shima, waar hij geboren is. Zijn bewonderende blik is een krachtige getuigenis van hun verdwijnende beroep. De tentoonstelling was voor het eerst te zien in 2024 tijdens het internationale fotofestival Les Rencontres d’Arles en wordt in Huis Marseille aangevuld met extra foto’s, een nieuwe videocompilatie en onlangs gerestaureerde vintage houten panelen.
Vrouwen van de zee
De ama, de Japanse ‘vrouwen van de zee’, bevolken al meer dan drieduizend jaar de kusten van de regio Shima, waar ze op ingehouden adem duiken naar zeewier en zeeoren (een slakkensoort die als delicatesse wordt beschouwd). Hun bijzondere positie binnen de Japanse verbeelding, hun sensuele band met het water en hun onverschrokkenheid en soevereiniteit vormen al vele eeuwen een inspiratiebron voor dichters en kunstenaars. Kusukazu Uraguchi was zelf afkomstig uit Shima (prefectuur Mie) aan de Stille Zuidzee en heeft meer dan dertig jaar gewijd aan het vastleggen van het leven van de ama in deze regio, in al hun veelzijdigheid: foto’s van het diepzeeduiken, het oogsten langs de kust, portretten, beelden van het samenzijn op het strand en in de amagoya – exclusief vrouwelijke enclaves – en van de dagelijkse omgang met het shintoïsme, culminerend in de matsuri (zomerfestivals). Zijn foto’s geven een beeld van de eeuwenoude gebruiken van de ama, waarbij hij op elk moment hun energie weet te vangen. Geïnspireerd door hun vitaliteit en het vertrouwen dat ze in hem stelden, ontwikkelde hij een intense, expressieve beeldtaal. Zwart-witcontrasten, afwijkende kaders, en gebaren en handelingen die de spontaniteit van de vrouwen tonen, ankeren de ama in hun tijd – met name van de jaren 1960 tot 1980 – en zijn tegelijkertijd een eerbetoon aan hun sterke, zelfbewuste vrouwelijkheid.
Tienduizenden negatieven
Het archief van Uraguchi, dat tienduizenden negatieven omvat en het vertrekpunt was van deze tentoonstelling, was sinds zijn overlijden niet eerder onderzocht. De herontdekking van dit bijzondere materiaal is te danken aan Sonia Voss, die het initiatief nam, zich in het archief verdiepte, de tentoonstelling in Arles samenstelde en nu ook gastcurator is van de tentoonstelling in Huis Marseille. De foto’s stellen ons in staat om de Japanse fotografie te zien via een van haar belangrijkste aspecten, namelijk de amateurfotografie. Uraguchi, die banden onderhield met verschillende fotoclubnetwerken, was hiervan een bijzondere representant.
Onderwatercamera
Voor zijn onderwaterfoto’s maakte Uraguchi gebruik van de Nikonos, een camera die Nikon in 1963 speciaal voor dit doel op de markt bracht. Hij schafte er onmiddellijk een aan en gebruikte hem vanaf 1965 om de solitaire onderwaterzoektochten van de ama vast te leggen. Vermoedelijk beschikte Uraguchi niet over de fysieke vermogens om mee te komen met de meest ervaren ama – de funado – die met een soort loodgordel afdaalden tot diepten van 18, 24 of zelfs 30 meter, waarbij ze soms wel twee minuten hun adem inhielden. Wel ging hij mee met enkele kachido (letterlijk: zij die te voet gaan) en okedo (die met kuipen het water in gaan), die in groepjes aan boord van een boot gingen. Zij doken tot een diepte van 10 meter, waar ook al veel technisch vakmanschap bij komt kijken: afgezien van de risico’s voor het ademhalings- en gehoororgaan zijn er temperatuurverschillen, wouden van in elkaar verstrengelde algen en nauwe spelonken waar zeeoren nestelen.
Vintage panelen
Voor zijn tentoonstellingen presenteerde Uraguchi zijn afdrukken vaak op houten panelen in twee standaardafmetingen, gemonteerd op een onderstel dat was vervaardigd door een ambachtsman uit Shima. Door toedoen van de zoon van de kunstenaar is een aantal oorspronkelijke panelen bewaard gebleven. In Huis Marseille zijn zes vintage panelen te zien, waarvan er drie speciaal voor de presentatie in Amsterdam zijn gerestaureerd en niet eerder in Europa zijn getoond.
Publicatie
Bij de tentoonstelling in Arles is het boek Shima no Ama verschenen, dat ter gelegenheid van de tentoonstelling in Huis Marseille een herdruk krijgt. De publicatie is uitgegeven door Atelier EXB in een Engels- en Franstalige editie. Hardcover, 22 x 28 cm, 168 pagina’s, 119 zwart-witfoto’s, verkoopprijs € 49. De teksten zijn geschreven door fotograaf en visueel antropoloog Chihiro Minato en Sonia Voss onder de redactionele leiding van Sonia Voss.
Over de curator
Auteur en curator Sonia Voss (1978) woont en werkt in Parijs en Berlijn. Haar onderzoek naar Oost-Duitse fotografie leidde tot de tentoonstelling Restless Bodies (Rencontres d'Arles, 2019) en verschillende gerelateerde publicaties bij Editions Xavier Barral/Atelier EXB, Koenig Books en Hatje Cantz. Haar onderzoek heeft zich sindsdien uitgebreid naar Oost-Europa. Ze was curator van de Louis Roederer Discovery Award (Les Rencontres d’Arles, 2021). Daarnaast begeleidt ze kunstenaars zoals Isabelle Le Minh en Tarrah Krajnak. Ook doet ze archiefonderzoek, zoals naar George Shiras, die ze in 2016 aan het publiek voorstelde met de tentoonstelling In the Heart of the Dark Night (Musée de la Chasse et de la Nature in Parijs).
De tentoonstelling is geproduceerd door Les Rencontres d'Arles.
Lees meer
