'Angst is positief, dat houdt je scherp.'
Roger Waleson over conflictfotografie
Nee, hij was en is absoluut niet uitgekeken op zijn werk als product- en portretfotograaf, maar de voldoening die hij daarvan kreeg werd wel steeds minder. Het roer moest om. Of anders gesteld, hij had behoefte aan meer dan dat alleen. En dus volgde de nu 42-jarige Roger Waleson in 2015 zijn hart en vertrok hij naar de oorlog in het oosten van Oekraïne. In dit gebied woedt al sinds het voorjaar van 2014 een gewapend conflict in het Donetsbekken (de Donbass) tussen separatistische groeperingen (die door het Russische leger worden gesteund) en het Oekraïense leger.
Na het neerstorten van de Boeing 777-200ER van Malaysia Airlines, beter bekend als vlucht MH 17, bij het oost-Oekraïense dorp Hrabove in de oblast Donetsk, begon het echt te dagen bij Roger Waleson. De Boeing werd op 17 juli 2014 geraakt door een luchtdoelraket van het type Boek. Rond Donetsk was op dat moment een pro-Russische opstand gaande. Aan boord van het toestel zaten 298 mensen, 283 passagiers en 15 bemanningsleden. Liefst 193 inzittenden hadden de Nederlandse nationaliteit. Er waren geen overlevenden.
Nu of nooit
'Ik had altijd al een sterke drang om als fotograaf richting conflictgebieden te trekken', vertelt Roger. 'Na het MH 17-drama wist ik dat de tijd daarvoor echt was aangebroken. Ik heb een eigen reclamestudio, Studio Waleson, maar ik kreeg steeds minder voldoening van reclamewerk alleen. Producten en mensen fotograferen is hartstikke leuk, maar ik wilde meer. Ten tijde van het neerhalen van de MH 17 was ik 39 en wist ik; het is nu of nooit. Voor veel mensen klinkt dit bizar, maar extreme situaties brengen een grote druk met zich mee. Daar was ik naar op zoek. Bovendien wilde ik echte verhalen gaan vertellen in plaats van producten verkopen alleen.'
Eenmaal in het conflictgebied werd een ding Roger al snel duidelijk. Het ontbrak hem aan ervaring. 'Maar', zegt hij nu, 'ik leerde met de dag. Het was me heel snel duidelijk dat je oren en ogen continu moet openhouden en dat je je ego in de ijskast moet zetten. Je belandt van de ene in de andere bizarre situatie, moet continu improviseren en er dreigt altijd gevaar. Om dat te willen moet je inderdaad een beetje gek zijn. Je maakt enorm lange dagen en extreem korte nachten, je bent heel veel onderweg, hebt te maken met veel checkpoints en dus met veel verschillende militairen en moet steeds op je hoede zijn. Er zijn dagen dat je hooguit een uurtje toekomt aan fotografie. Maar hoe vreemd dat wellicht klinkt, juist die mix van extremiteiten geeft een kick.'
Gruwelijke getuigenissen
Nog los van de geschetste extremiteiten gaat oorlogsfotografie hand in hand met gruwelijke getuigenissen. Over de vraag wat tot nu toe zijn meest vreselijke getuigenis was, hoeft Roger niet lang na te denken. Dat was in Irak toen een straat vol met kinderen werd getroffen door een mortierraket. 'Die gebeurtenis is keihard binnengekomen', vertelt hij. 'Kinderen, ouderen en dieren zijn sowieso maar zeker in conflictgebieden de meest kwetsbare en hulpeloze groepen. Als je ziet dat juist deze groepen worden getroffen, komt dat extra hard binnen.'
'Tegelijkertijd zijn dat de momenten waarom ik doe wat ik doe', vervolgt Roger. 'Het zijn juist ook die verhalen die ik aan de hand van mijn fotografie wil delen met de wereld. En ja, ik realiseer mij heel goed dat veel mensen dat verhaal helemaal niet willen horen en zeker niet willen zien. Je kop in het zand steken is nu eenmaal comfortabeler dan het onder ogen zien van de realiteit. Maar dat mag geen argument zijn om de harde realiteit dus maar niet meer naar buiten te brengen.'
De dood continu op de loer
Het in beeld brengen van de harde realiteit is zacht gezegd niet zonder gevaar. Meer concreet, ook voor de fotograaf ligt de dood continu op de loer. Zo explodeerde er in Irak al eens een mortiergranaat een paar meter bij Roger vandaan. Ook zat hij in datzelfde Irak eens op een dak van een gebouw waar de kogels op slechts enkele centimeters boven zijn hoofd vlogen. Daarnaast herinnert hij zich de intense stilte in gebieden in Irak die nog niet waren bevrijd van IS. 'Juist die stilte was heel naargeestig en beangstigend. Maar dergelijke momenten calculeer je vooraf wel heel goed in. Je gaat niet naar dit soort gebieden om op het strand te liggen. Je bent je heel bewust van de risico's. Natuurlijk is dat angstig maar angst is juist positief, dat houd je scherp. Wie geen angst kent, loopt pas echt gevaar. Je bent als gezegd continu op je hoede. Je wilt niet in die bekende oranje overall op televisie belanden...'
Dan met een lach: 'Dat neemt niet weg dat mensen mij ook regelmatig de vraag stellen of ik wellicht een angst-gen mis. In het verleden liep ik ook niet weg voor uitdagingen. Zo maakte ik ooit een parachutesprong. Ook heb ik de nodige bungeejumps op mijn naam staan. Dat soort dingen horen bij mij. Hoe hoger de druk, hoe meer energie ik krijg.'
Twee weken van slag
Toen Roger de eerste keer vanuit een conflictgebied terugkeerde in het veilige Nederland was hij zeker twee weken van slag. 'Na drie weken vol extremiteiten stond ik ineens weer in ons veilige en overgeorganiseerde kikkerlandje. Wat een cultuurschok was dat. Bovendien begreep niemand ook maar iets van mijn verhalen. En dat is ook wel logisch. Voor iemand die nooit dergelijke situaties heeft meegemaakt, is het absoluut niet voor te stellen hoe dat is. Inmiddels ga ik beter om met die cultuurschok. Zoals alles, went ook dat.'
Een vraag die zich opwerpt is hoe Roger Waleson zijn beeldverhalen aan de man brengt. Maakt hij voor vertrek naar conflictgebieden afspraken met de media of probeert hij zijn verhalen bij terugkeer aan de man te brengen? Roger: 'Dat laatste. Ik reis echt op eigen initiatief af. Pas terug in Nederland ga ik contacten leggen met de media. Dat is een werkwijze die meerdere startende conflictfotografen hanteren. Zoals velen moeten we daarnaast ook commerciële opdrachten doen. Want ook al stellen wij ons leven in de waagschaal, het is voor de startende conflictfotograaf lastig om er van te leven. De concurrentie is enorm en tarieven staan onder druk. Ook om die reden blijf ik in Nederland doen wat ik doe, product- en portretfotografie.'
Belangrijke les
Een belangrijke les die Roger Waleson leerde tijdens zijn eerste reis richting conflictgebied, is dat je als fotojournalist helemaal nergens bent zonder een goede fixer. De naam zegt het eigenlijk al maar dit is een local – mannen maar niet zelden ook vrouwen - die het gebied op zijn broekzak kent, de juiste contacten heeft, in het bezit is van een auto en - bij voorkeur - ook de Engelse taal machtig is. 'Het kost je een hoop geld om zo iemand in te huren, en dat is logisch want zij lopen ook een groot risico, maar je kunt er echt niet zonder. Daar moet je echt niet op bezuinigen. Mijn eerste fixer in Oekraïne was verre van ideaal. Hij was eens en vooral een chauffeur. Hij was amper betrokken en weinig gemotiveerd. Daar heb ik veel van geleerd. Dat moet de volgende keer anders...'
Tips van Roger Waleson
Heeft Roger wellicht goede tips voor fotografen die ook met het idee spelen om net als hij het pad van de conflictfotografie te gaan bewandelen? 'Ik raad het niemand aan maar als je dit gaat doen, moet je er voor de volle honderd procent van overtuigd zijn. Er is helemaal niets leuks aan. Zo stel ik mijzelf in die gebieden regelmatig de vraag waar ik eigenlijk mee bezig ben. Maar tegelijkertijd voelt het in die conflictgebieden als thuiskomen. Dat gevoel heb je of dat heb je niet. Dat krijg je aan niemand uitgelegd. En dat moet je ook helemaal niet willen.'
Het conflict in Oost Oekraïne
Dit conflict ontstond nadat de Oekraïense president Viktor Janoekovytsj in februari 2014 werd afgezet na pro-westerse betogingen. Dit leidde vervolgens tot protesten in de oostelijke en zuidelijke delen van Oekraïne, waar relatief veel Russische minderheden wonen die niets zagen in de machtswisseling in Kiev. In de oost-Oekraïnse oblasten Donetsk en Loehansk escaleerden de protesten in een gewapend conflict nadat rebellen vanaf 6 april 2014 diverse regeringsgebouwen bezetten en de Oekraïense regering in reactie daarop het leger inzette. De opstandelingen wisten de steden Donetsk en Loehansk en het gebied ten zuidoosten daarvan tot aan de Russische grens in handen te krijgen. Daar riepen zij de onafhankelijke Volksrepubliek Donetsk en de Volksrepubliek Loegansk uit. De overige gebieden in Donbass bleven onder het gezag van het Oekraïense leger. In september 2014 werd onder internationale druk een eerste staakt het vuren afgesproken dat echter van beide kanten slecht werd nageleefd. In februari 2015 kwam een nieuw staakt het vuren tot stand. Dit akkoord werd een tijdlang wel redelijk nageleefd, maar in de loop van 2016 laaide het geweld toch weer sterker op.
In de cameratas van Roger Waleson
Ik werk met de Nikon D800 en de Nikon D610. Daarbij gebruik ik lichtsterke objectieven, een 24-70 mm f/2.8 en een 35mm f/1.4 prime. Laatstgenoemde is mijn favoriete lens. Ik sluit me aan bij het in de fotografie veel gebezigde motto: “Als je foto niet goed genoeg blijkt te zijn, stond je te ver van de situatie vandaan”. Je moet als fotograaf naar de situatie toe. Alleen zo kun je de pure emotie vastleggen. Ik overweeg overigens de overstap naar een lichter én minder opvallend setje camera's. Ik overweeg om de Fuji X Pro II aan te schaffen. Als gezegd lichter en mobieler en minder opvallend. Maar bovenal word je met een dergelijke set minder snel serieus genomen. Normaal gesproken wil je juist serieus genomen worden, maar in conflictsituaties is het juist een absolute pré wanneer de omgeving jouw niet serieus neemt. Dat maakt je minder opvallend.'
Dit interview is eerder gepubliceerd in DIGIFOTO Pro 2.2018. Je kunt deze editie en voorgaande nummers los bestellen voor €7,95 inclusief verzendkosten (binnen Nederland). Ontvang je onze magazines liever op je deurmat? Neem dan een abonnement.
Lees ook: 'Gevoel, dat is waar fotografie in mijn ogen om draait'
Lees meer
